Ali İmran Suresi Tefsiri mevdudi

ÂL-İ İMRAN SURESİ

Adı: Bu sure adını 33. ayette geçen “Al-i İmran” terkibinden alır. Diğer birçok sure adı gibi, bu da sadece sureyi diğerlerinden ayırdetmek içindir. İmran Ailesi anlatıldığı için değil.
 

Nüzul zamanı: Bu sure dört bölümden meydana gelir:

Birinci Bölüm (1-32 ayetler): Büyük bir ihtimalle hemen Bedir savaşı sonrasında nazil olmuştur.

İkinci Bölüm (33-63 ayetler): H. 9. yılda Necran Hıristiyanlarından bir heyetin ziyareti üzerine nazil olmuştur.

Üçüncü Bölüm (64-120 ayetler): Birinci bölümden hemen sonra indirilmiş olmalıdır.

Dördüncü Bölüm (121-200 ayetler): Uhud savaşından sanra nâzil olmuştur.

Konu: Bu bölümler, farklı zamanlarda ve farklı sebeplerle indirilmiş olmalarına rağmen amaçları, ana konuları ve vurguladıkları şey açısından öyle iç bağlantılara sahiptirler ki, hepsi, kopukluğu olmayan tam bir bütün oluştururlar. Bu sure özellikle şu iki gruba hitap eder: Ehl-i kitap (Yahudiler ve Hıristiyanlar) ve Hz. Muhammed’e (s.a.) uyanlar.

Bakara suresinde, batıl inançları ve kötü davranışları nedeniyle uyarılan, buna karşılık Kur’an gerçeğini kabul etmeye çağrılan Yahudiler ve Hıristiyanlara yapılan davet, bu surede de sürdürülüyor. Burada onlara Hz. Muhammed’in de (s.a.) kendi peygamberlerinin öğrettiği hayat tarzının aynısını ortaya koyduğu söyleniyor. Öyle ki bu yol tek doğru yoldur, Allah’ın yoludur ve bu yoldan herhangi bir sapma onların kendi kitaplarına göre de büyük bir yanılgı addedilmektedir.

Bakara suresinde en hayırlı topluluk ve Hakk’ın koruyucuları olarak açıklanan ve dünyayı düzeltme görevi kendilerine verilen ikinci gruba, yani müslümanlara ise burada, bir önceki sureyi takip eder nitelikte yeni görevler veriliyor. Müslümanlar önceki toplulukların ahlâkî ve dinî çöküşünden ders almaları ve o topluluklar gibi olmamaları için uyarılıyor. Yapmak zorunda oldukları ıslahat ile ilgili görevler konusunda da bilgi veriliyor. Bunun yanısıra, bu surede, müslümanlara Ehl-i kitab’a nasıl davranacakları ve Allah’ın yoluna çeşitli engeller koyan münafıklarla nasıl ilgilenecekleri öğretiliyor. En sonunda da Uhud savaşında, açığa çıkan zayıflıklara karşı kendilerini korumaları için uyarıda bulunuluyor.

Surenin Arka-planı:

1) Müminler, Bakara suresinde dikkatlerinin çekildiği birçok zorluk ve engellerle karşılaşmışlardı. Bedir savaşından zaferle ayrılmalarına rağmen henüz güvenlikte değillerdi. Onların zaferi, Arabistan’da İslâm’a karşı olan tüm güçlerin düşmanlığını uyandırmıştı. Her tarafta tedirgin edici söylentiler yayılmaya başladı ve müminler sürekli bir korku ve endişe içinde yaşamaya başladı. Sanki, küçücük Medine devletinin -o zaman sadece bir şehir devleti idi- çevresindeki tüm Arap dünyası, bu devletin varlığını ortadan kaldırmaya and içmişti. Bu savaş durumu Mekke’den hicret eden müslümanlar nedeniyle zaten sarsılan ekonomiyi de olumsuz yönde etkiliyordu.

2) Bir de Medine’nin hemen dışında yaşayan Yahudi kabileleri meselesi vardı. Hz. Peygamber’in (s.a.) Mekke’den Medine’ye hicret ettikten sonra Yahudilerle yaptığı karşılıklı anlaşmalara Yahudiler ihanet ediyorlardı. Öyle ki Bedir savaşında, Ehl-i kitap olan bu Yahudiler, imanın temel noktalarında -Allah’ın birliği, peygamberlik, ölümden sonra dirilme- müslümanlarla aynı şeyi paylaştıkları halde, putperestlerin kötü niyetlerine sempati duydular. Bedir savaşından sonra Kureyş ve diğer Arap kabilelerini, öçlerini almaya açıkça teşvik ettiler. Böylece Yahudi kabileleri, Medine halkı ile yüzyıllardan beri varolan dostça komşuluk ilişkilerini bir tarafa bırakıyorlardı. En sonunda kötülükler ve anlaşmaya ihanet dayanılmaz dereceye gelince Hz. Peygamber (s.a.), müminleri dört bir taraftan sarmak için Medine’deki münafıklar ve Arap putperestleri ile işbirliği yapan ve Yahudi kabileler içinde en zararlısı olan Beni Kaynuka’ya saldırdı. Tehlikenin büyüklüğü Hz. Peygamber’in (s.a.) hayatının söz konusu olmasına kadar varmıştı. Bu nedenle Ashab’tan bir kısmı geceleri zırhlarıyla uyuyorlar ve ani bir saldıraya karşı hazırlıklı bulunuyorlardı. Hz. Peygamber (s.a.) bir süre için gözden kaybolsa hemen O’nu aramaya çıkıyorlardı.

3) Yahudilerin teşviki Kureyş’in kalbinde yatan korları alevlendirdi ve Bedir’de yaşadıkları yenilginin öcünü almak için hazırlıklara başladılar. Bundan bir yıl sonra 3000 kişilik bir ordu Medine’yi ele geçirmek üzere Mekke’den yola çıktı ve Uhud dağının eteklerinde bir çatışma meydana geldi. Hz. Peygamber (s.a.) düşmanı karşılamak üzere Medine’den 1000 kişi alarak yola çıkmıştı. Savaş alanına doğru yol alırken üç yüz münafık ordudan ayrıldı ve Medine’ye döndü. Fakat Hz. Peygamber’e (s.a.) katılanlar arasında yine birkaç münafık kaldı. Münafıklar görevlerini yaptılar ve çatışma sırasında mümin saflarında kaos ve tedirginlik yaratmak için ellerinden geleni yaptılar. Bu, müslüman topluluk arasında kendi kardeşlerine zarar vermek için daima düşmanla işbirliği yapmaya hazır çok sayıda sabotajcının varolduğunun ilk açık göstergesiydi.

4) Uhud’daki yenilgide, münafıkların bozgunculuğu büyük bir rol oynasa da, müslümanların kendi zayıflıklarının da katkısı vardı. Fakat müslümanların manevî bir zaaf göstermesi çok tabiî bir olaydı. Çünkü onlar henüz çok kısa bir süre önce hayatlarını yepyeni bir ideoloji üzerine kurmuşlar ve henüz normal eğitimden geçirilmemişlerdi. Maddî ve manevî güçlerini sınayan bu ikinci zor imtihanda, tabiî olarak, bazı zayıflıklar yüzeye çıkmıştı. Müslümanları, eksiklikleri konusunda uyarmak ve düzelmelerine yarayacak olan tavsiyelerde bulunmak için surede, Uhud savaşının ayrıntılı biçimde ele alınmasının nedeni budur. Bu savaşın ele alınış ve inceleniş şeklinin, genelde buna benzer olaylardaki ele alış şeklinden farklı olduğuna da dikkat edilmelidir.

ÖZET

Konu: Hidayet

Bu sure Bakara’nın devamı niteliğindedir ve orada Ehl-i kitab’a yapılan çağrı burada da devam eder. Bakara’da özellikle Yahudiler Hidayet’i (Doğru Yol) kabul etmeye çağrılıyorlar. Bu surede ise özellikle Hıristiyanlar, sapık inançlarından vazgeçmeleri ve Kur’an’ın rehberliğini kabul etmeleri için uyarılmaktadırlar. Aynı zamanda müslümanlar, görevlerini yerine getirebilmeleri ve Allah’ın hidayetini yayabilmeleri için gerekli faziletleri edinmeleri konusunda eğitilmektedirler.
 

Konular ve birbirleriyle bağlantısı:

1-32 Bu ilk ayetlerde, surede tartışılan ana konulara uygun önsözler olarak, vahiy ve ölümden sonra dirilmenin hak olduğu konuları tekrarlanıyor.

33-65 Bu bölüm özellikle “Hıristiyanlar’a hitap ediyor ve onları İslâm’ı kabul etmeye davet ediyor. Hz. İsa (a.s.) ve annesini, Yahudilerin attığı iftiralardan temize çıkarmasının yanısıra, doğumundaki mucize nedeniyle Hıristiyanlar tarafından formüle edilen Hz. İsa’nın (a.s.) ilâhlığı inancını da reddediyor. Bu nedenle Hz. Yahya’nın (a.s.) kısır bir kadın ile çok yaşlı bir adamdan dünyaya gelmesi ve Hz. Adem’in (a.s.) annesiz ve babasız yaratılışı olaylarına değiniliyor, Hz. İsa’nın (a.s.) babasız doğuşunun, O’na ilâhlık atfetme nedeni olamayacağı vurgulanmak isteniyor.
 

66-101 Bu ayetlerde Ehl-i kitap, yani Yahudiler, kötü alışkanlıklarını bırakıp Allah’ın hidayetini kabul etmeye çağrılıyorlar. Aynı zamanda müslümanlara da Yahudilerin kötü niyetleri, sapık alışkanlıkları ve saçma itirazlarına karşı uyanık olmaları tavsiye ediliyor.
 

102-120 Müslümanlara, Ehl-i kitab’ın tarihte yaptıklarından ders almaları, kendilerini onların düzenlerine karşı korumaları ve kendilerini Hakk’ı yayıp, Bâtıl’ı yok etmek için eğitip hazırlamaları konusunda öğütler veriliyor.
 

121-175 Bu bölümde, müslümanları eğer sabreder, emirlere uyar ve Allah’tan korkarlarsa, düşmanlarının onlara hiçbir kötülük yapamayacakları konusunda temin etmek (güven vermek) için Uhud savaşından bahsediliyor. Yaşadıkları yenilginin bazı manevî niteliklerin eksikliği ve kötü duyguların varlığı nedeniyle başlarına geldiğine işaret ediliyor. Yenilginin asıl sebebi, geçidi koruyan okçuların zaafları olduğu için, insanların mala karşı olan zaaflarını ortadan kaldırmak üzere faiz yasaklanmıştır.
 

176-189 109-120. ayetlerde ele alınan konu, müslümanları düşmanlarının tehlikeli oyunlarına karşı cesaretlendirmek ve temin etmek bakımından burada tekrar özetlenmektedir.
 

190-200 Bu bölüm surenin sonuç bölümüdür ve kendisinden hemen önce gelen ayetlerle doğrudan bir bağlantısı yoktur. Fakat surenin bütünü ile bağlantılıdır.
 

Rahman Rahim olan Allah’ın adıyla

1 Elif, Lâm, Mim.

2 Allah; O’ndan başka ilah yoktur. Diridir, kaimdir.1

3 O, sana Kitabı Hak ve kendinden öncekileri doğrulayıcı olarak indirdi. O, Tevrat’ı ve İncil’i de indirmişti.

4 (Ki onlar) Bundan önce insanlar için bir hidayetti. Doğruyu yanlıştan ayıran (furkan)ı da indirdi.2 Gerçek şu ki, Allah’ın ayetlerini inkâr edenler için şiddetli bir azab vardır. Allah güçlüdür, intikam alıcıdır.

5 Şüphesiz, yerde ve gökte Allah’a hiç bir şey gizli kalmaz.3
 

AÇIKLAMA

1. Bkz. Bakara an: 278

2. Tevrat ve İncil hakkında genel bir yanılgı vardır. Çünkü çoğu kişi Pentateuch’u (Eski Ahid’in ilk beş kitabı) Tevrat, Gospel’i (Yeni Ahid’in ilk dört kitabı) ise İncil olarak kabul eder. Bu yanlış anlama vahyin kendisinden şüpheler uyandırır ve şöyle bir soru akla gelebilir: “Bu kitaplar gerçekten Allah’ın kelamı mı? Kur’an-ı Kerim gerçekten bunların içindekileri tasdik mi ediyor?”
 

Aslında Kur’an’ın tasdik ettiği Tevrat, Pentateuch’un kendisi değildir; fakat O’nun içine serpiştirilmiştir. Aynı şekilde İncil de “Dört Gospel” değildir, fakat bu kitaplarda muhtevîdir.
 

Tevrat, Hz. Musa’ya (a.s.) kırk yıl süren peygamberliği müddetince verilen emir ve öğütlerden oluşur. Taş tabletlere kazınmış olan ve Tur Dağı’nda Musa’ya verilen On Emir de bunların içindedir. Geri kalan emir ve öğütleri ise Hz. Musa (a.s.) kendisi yazdırmıştır. Daha sonra on iki israil kabilesinin (sıbt) her birine, rehberlik etmesi için Tevrat’ın bir kopyasını vermiştir. Bir kopyası da dikkatle korunması için Levi’lere verilmiş ve taş tabletlerle birlikte Tabut’ta (On Emir’in muhafaza edildiği sandık) muhafaza edilmiştir. Bu Tevrat, Kudüs’ün ilk yakılıp yıkılmasına kadar tam bir kitap olarak kalmıştır. Fakat zamanla İsrailoğulları bu Kitab’a o denli ilgisiz, anlayışsız ve aldırmaz bir hale geldiler ki, Yoşiya’nın krallığı zamanında Süleyman Tapınağı tamir edilirken, başkâhin Hilkiya O’nu şans eseri buldu; fakat O’nun Tevrat olduğunu anlayamadı. O’nun sadece bir kanun kitabı olduğunu düşündü ve Kitab’ı krallık yazmanına antika bir eser olarak verdi. Bir sonraki, O’nu Kral Yoşiya’ya iletti. Kitap okununca Yoşiya elbiselerini yırttı ve Hilkiya ile diğerlerine Kitab’ın içindekiler hakkında Rabbe danışmalarını emretti. (II Krallar, 22:8-13). Nebukadanazor’un Kudüs’ü yağmalayıp Süleyman Tapınağını yıktığı dönemde, İsrailoğulları’nın durumu işte böyleydi. Bu şekilde uzun yıllardan beri bir köşede unutulmuş Tevrat’ın son kopyalarını da ebediyen kaybetmiş oldular.
 

İsrailoğulları, Babil’deki sürgünden ülkeleri Kudüs’e geri dönüp tapınağı tekrar yaptıklarında Ezra, Eski Ahid’i derledi. Ezra, halkının ileri gelen bazı adamlarını topladı ve onların yardımıyla şimdi Kitab-ı Mukaddes’in ilk 17 kitabını oluşturan İsrailoğulları’nın tüm tarihini yazdı. Bunlardan Çıkış (Eski Ahid’in ikinci kitabı Çev.) Leviller (Eski Ahit-3. kitap), Sayılar (Eski Ahit-4. Kitap), Tesniye (Eski Ahit-5. Kitap) Hz. Musa’nın (a.s.) hayatını anlatır. Ezra ve yardımcılarının bulup vahyin kronolojik düzenini gözönünde bulundurarak uygun yerlere yerleştirdikleri asıl Tevrat ayetlerini de içerir. Asıl Tevrat, Hz. Musa’nın (a.s.) hayat hikâyesi içine serpiştirilmiş bulunan ayetlerden oluşur ve bugün bile onları diğerlerinden ayırıp Musa’nın (a.s.) “Rabbiniz Allah diyor ki,” dediği yerde asıl Tevrat başlar ve hayat hikâyesi yeniden başladığında Tevrat’ın o bölümü biter. Kitab-ı Mukaddes’in yazarı buralara açıklama ve yorum mahiyetinde bazı şeyler eklemiştir. Sıradan okuyucu işte bu yorumlardan asıl Tevrat’ı ayırdetmede yanılgıya düşer.
 

Bununla birlikte İlâhî Kitaplar’ın mahiyetini iyi bilenler, bir dereceye kadar bu yorumla, vahyolunan ayetleri ayırdedebilirler.
 

Kur’an’a göre sadece Pentateuch’un içine serpiştirilen bu bölümleri gerçek Tevrat’tır ve Kur’an sadece bu bölümleri tasdik eder. Bu ayetleri derleyip Kur’an’la karşılaştırarak sınayabiliriz. Orada veya burada ayrıntılarda bazı farklılıklarla karşılaşılabilir; fakat, iki kitabın ana öğretilerinde en ufak bir farklılık bile yoktur. Bugün bile bu iki Kitab’ın aynı kaynaktan geldiği açıkça görülebilir.

Aynı şekilde, İncil de Hz. İsa’nın (a.s.) hayatının son birkaç yılı boyunca sarfettiği, vahyolunan sözler ve konulardan oluşur.

Bu sözlerin Hz. İsa’nın (a.s.) hayatı esnasında derlenip kaydedildiğinden emin olamayız. Moffat, Kitab-ı Mukaddes tercümesine yazdığı önsözde şöyle diyor: “İsa (a.s.) hiçbir şey yazmadı ve bir müddet için havarileri de O’nunla ilgili hiçbir kayıt tutma ihtiyacı duymadılar. O halde tarihte İsa ile ilgili bize ulaşan bilgiler Filistinli ilk havarilerin sözlerine ve derlemelerine dayanıyor. Bunların ne zaman yazıya geçirildiğini söyleyemeyiz. Fakat en azından onlardan bir tanesi her halde yaklaşık M.S. 50 yıllarında yazılı halde mevcut idi.” Her ne ise, ölümünden yıllar sonra Hz. İsa’nın (a.s.) hikâyeleri dört incil (Gospel) şeklinde derlendiği zaman (Markos’un tertiplendiği zaman, ilki M.S. 65-67 yıllarında düzenlenmiştir), O’nun bazı yazılı veya ezberde kalan sözleri, tarihsel sıralamaya göre uygun yerlere konulmuştur. Yani ilk dört Gospel’in İncil olmadığı, yani Hz. İsa’nın (a.s.) söz ve rivayetlerinden oluşmadığı, fakat onları içerdiği çok açıktır. Yazarların eserlerinde Hz. İsa’nın (a.s.) sözlerini diğerlerinden ayırmak için tek bir aracımız var: Yazarların “İsa şunu söyledi ve öğretti” dediği yerlerde İncil başlar ve hikâyeye geri döndüklerinde İncil biter. Kur’an’a göre sadece bu bölümler İncil’dir ve Kur’an sadece bu bölümleri tasdik eder. Eğer bu bölümler derlenir ve Kur’an’la karşılaştırılırsa, ikisi arasında ciddî bir fark görülmez. Eğer bazı ufak farklılıklar varmış gibi görünüyorsa, bunlar da ön yargısız bir düşünce sonucunda ortadan kaldırılabilir.

3. Yani, “O, bütün evren hakkında tam, mükemmel ve kesin bir bilgiye sahiptir. Bu nedenle O’nun indirdiği Kitap’ta da Hakk’tan (Gerçek) başkası yer almaz. O halde Hakk (Gerçek) ancak Alim (her şeyi bilen) ve Hakim (Hikmet sahibi) olanın indirdiği o kitaptan öğrenilebilir.”
 

6 Döl yataklarında size dilediği gibi sûret veren O’dur. O’ndan başka ilah yoktur; üstün ve güçlü olandır, hüküm ve hikmet sahibidir.4

7 Sana Kitabı indiren O’dur. Ondan, kitabın anası (temeli) olan bir kısım ayetler muhkem’dir;5 diğerleri de benzeşen (müteşabih)lerdir.

Kalplerinde bir kayma olanlar, fitne (ve karışıklık) çıkarmak ve onun olmadık yorumlarını yapmak için ondan müteşabih olanına uyarlar.6 Oysa onun yorumunu Allah’tan başkası bilmez. İlimde derinleşenler ise: “Biz ona inandık, onun tümü Rabbimizin katındandır.” derler.7 Temiz akıl sahiplerinden başkası öğüt alıp-düşünmez.

8 “Rabbimiz, bizi hidayete eriştirdikten sonra kalplerimizi kaydırma ve yanından bize bir rahmet bağışla. Şüphesiz, bağışı en çok olan Sensin Sen.”

9 “Rabbimiz, kendisinde şüphe olmayan bir günde insanları muhakkak Sen toplayacaksın. Doğrusu Allah, vâ’dinden cayıp-dönmez.”

10 Şüphesiz küfredenler,8 onların malları da, çocukları da kendilerine Allah’tan (gelecek azaba karşı) hiçbir şey kazandırmaz. Ve onlar ateşin yakıtıdırlar.

11 Tıpkı Firavun ailesi ve onlardan öncekilerin gidiş tarzı gibi. Ayetlerimizi yalanladılar, böylece Allah günahları nedeniyle onları yakalayıverdi. Allah, (ceza ile) sonuçlandırması pek şiddetli olandır.

12 Küfredenlere de ki: “Yakında yenilgiye uğratılacaksınız ve toplanıp cehenneme sürüleceksiniz.” Ne kötü yataktır o.

AÇIKLAMA

4. Bu, iki önemli noktayı ima eder:

a. Allah sizin yaradılışınızı sizden veya bir başkasından daha iyi bilir; o halde sizin için O’nun gönderdiği hidayet’e tâbi olmaktan başka alternatif yoktur.

b. Ana rahmine düştüğünüzden beri hayatınızın her safhasında sizin, küçük büyük bütün ihtiyaçlarınızı karşılayan merhamet sahibi Allah’ın, sizin hayatınızın her şeyden öte en büyük ihtiyacı olan hidayeti (doğru yolu) bulmanızı sağlamayı ihmal etmesi mümkün değildir.

5. Muhkem açık, kesin, yalın ve kat’î demektir. Muhkemât ise, hiçbir belirsizlik gölgesine düşürmeksizin anlamlarını çok açık olarak ifade eden Kur’an ayetleridir. Bu ayetler yanlış anlamaya çok az meydan bırakacak şekilde anlamlarının çok açık ve kesin olması için böyle ifade edilmişlerdir. Bu ayetler Kitab’ın ana prensiplerini oluştururlar; yani, Kur’an’ın gerçekleştirmek için indirdiği amacı ancak ve ancak bu ayetler belirler. Bunlar dünyayı İslâm’a çağırır, öğütler verir ve uyarılarda bulunur. Yanlış inanç ve uygulamaları reddedip doğru hayat nizamını bu ayetler ortaya koyar.

Dinin esaslarını açıklayıp, inançla ibadetleri, görevle sorumlulukları, emir ve yasakları bunlar bildirir. Bu nedenle Hakk’ı arayan bir kimse, kendi ihtiyaçlarına ancak bunlar cevap verebileceği için bu ayetlere başvurmalıdır. Doğal olarak böyle bir kimse bu ayetler üzerinde duracak ve bunlardan en fazla faydayı elde etmeye gayret edecektir.

6. Müteşabihat, birden fazla anlama gelebilen ayetlerdir. Bu ayetlerin amacı evren hakkında, onun başlangıcı ve sonu, insanın evrendeki konumu gibi konularda bir miktar bilgi vermektir. Çünkü bu tip bilgiler, herhangi bir hayat sistemini formüle etmede esas teşkil ederler. Hiçbir dilin, henüz insan duyuları tarafından algılanmamış, hiçbir insan tarafından duyulmamış, koklanmamış dokunulmamış ve tadılmamış bu doğa-üstü şeyleri ifade edecek kelime, ifade, deyim vs. sahip olmadığı bilinen bir şeydir. Bu doğa-üstü şeylerin, insan hayatı sözkonusu edilerek anlatılmasının nedeni işte budur. Kur’an’ın insan dilinde birden çok anlama gelebilecek müphem ifadeler kullanmasının nedeni de budur.

O halde bu ayetlerin en önemli faydasının, kişinin gerçekliğe yaklaşmasının ve onun bu gerçekliği bu şekilde kavramasını sağlamak olduğu söylenebilir. Bu nedenle bu ayetlerin asıl manalarını belirlemek için ne denli çaba sarfedilirse, o denli şüphe ve belirsizlik içine düşülür. Bunun bir sonucu olarak kişi, gerçekliği (reality) bulmayı hiçbir zaman başaramaz, hatta ondan uzaklaşır ve sapıklığa düşer. Bu yüzden Hakk’ı arayanlar ve gereksiz şeylerin peşinde koşmayanlar, bu müphem ayetlerden aldıkları yalın gerçeklik anlayışıyla yetinirler ve bu da onların Kur’an’ı anlamalarını sağlar. Bu tür kişiler tüm dikkatlerini anlamları açık ve kesin ayetleri anlamakta kullanırlar. Diğer taraftan gereksiz şeylerden hoşlanan ve fitne peşinde koşanlar, zamanlarını ve enerjilerini bu anlamı belirsiz olan ayetleri yorumlamada harcarlar.

7. Bu şöyle bir soruya neden olabilir: Kişi müteşabih ayetlerin gerçek anlamını bilmediği halde nasıl onların hak olduğuna inanabilir? Bu soruya şöyle cevap verilebilir: Müteşabih (müphem) ayetler yorumlandığında değil, muhkem (anlamı açık ve kesin) ayetler iyice incelendiğinde, bu inceleme, anlayışlı bir kişiyi Kur’an’ın gerçekten Allah’ın kelâmı olduğu inancına götürür. Muhkem ayetleri inceleme, kişiyi bir kez Kitab’ın gerçekten Allah’tan olduğu inancına götürdükten sonra, müteşabih ayetler onun zihninde şüphelere yol açmaz ve kişi bu ayetlerden anladığı en basit anlamı kabul edip, ayet anlamlarında karmaşıklıklara rastlandığında ise, bunları bir tarafa bırakır. Kılı kırk yarıp onları araştıracağına Allah’ın Kelâmı’na bütün olarak inanır ve dikkatini daha faydalı işlere yöneltir.

8. Bkz. Bakara an: 61

13 Karşı karşıya gelen iki toplulukta, sizin için andolsun bir ayet (ibret) vardır. Bir topluluk, Allah yolunda vuruşuyordu, diğeri ise kâfirdi ki göz görmesiyle karşılarındakini kendilerinin iki katı görüyorlardı.9 İşte Allah, dilediğini yardımıyla destekler. Şüphesiz bunda, basiret sahipleri için gerçekten bir ibret vardır.10

AÇIKLAMA

9. Gerçek oranın üçte bir olmasına rağmen, sıradan bir gözlemci bile kâfirlerin sayısının, müslümanların sayısının en azından iki katı olduğunu gözleyebilirdi.

10. Kısa bir zaman önce yaşanan Bedir Savaşının anahatları, o savaşta yaşanan olaylara ve sonuca değinilerek ders verici bir nitelikte burada tekrarlanmaktadır. Bedir Savaşı üç önemli şey öğretmiştir:

1) Allah yolunda savaşan müminler savaş alanında bile kâfirlerden farklı davranırlar. Kâfirler, Kureyşliler gibi, cümbüş yapıp, kadın, şarap, dans ve müzikle eğlenirken müslümanlar Allah’tan korkup, ibadet ederler ve kendilerini namaza ve oruca verirler. Ayrıca ahlâkî esaslara bağlı kalarak Allah’a dua ederler. Bu manzarayı gören bir insan, hangi grubun Allah yolunda savaştığını açıkça anlayabilir.

2) Sayıca az ve teçhizat bakımından yoksun olmalarına rağmen müslümanların, daha kalabalık ve daha iyi silahlara sahip olan kâfirleri yenmeleri, Allah’ın yardımının onlarla olduğunu açıkça göstermiştir.

3) Yenilgi, Allah’ın gücünü görmezlikten gelip kendi silahlarının ve adamlarının çokluğu ile övünen kâfirler için büyük bir şok olmuştur. Bununla Allah, Mekke’den hicret eden birkaç muhacir ile Medineli çiftçilere güç vererek, Arabistan’ın en etkili ve güçlü kabilesi olan Kureyşlileri müthiş bir yenilgiye uğratabileceğini öğretmiştir.

14 Kadınlara, oğullara, kantar kantar yığılmış altın ve gümüşe, salma güzel atlara, hayvanlara ve ekinlere duyulan tutkulu şehvet insanlara ‘süslü ve çekici’ kılındı. Bunlar, dünya hayatının metaıdır. Asıl varılacak güzel yer Allah katında olandır.

15 De ki: “Size bundan daha hayırlı olanı bildireyim mi? Korkup-sakınanlar için Rablerinin katında, içinde temelli kalacakları, altından ırmaklar akan cennetler, tertemiz eşler11 ve Allah’ın rızası vardır. Allah, kulları hakkıyla görendir.”12

16 Ki onlar: “Rabbimiz şüphesiz biz iman ettik, artık bizim günahlarımızı bağışla ve bizi ateşin azabından koru” diyenler;

17 Sabredenler,13 doğru olanlar, gönülden boyun eğenler, infak edenler ve ‘seher vakitlerinde’ bağışlanma dileyenlerdir.

18 Allah, gerçekten kendisinden başka ilah olmadığına şahitlik etti;14 melekler ve ilim sahipleri de O’ndan başka ilah olmadığına adaletle15 şahitlik ettiler. Aziz ve hakim olan O’ndan başka ilah yoktur.

AÇIKLAMA

11. Bkz. Bakara an: 27

12. Yani, “Allah, kendi rızasını hatalı veya acayip bir şekilde izhar etmez. O yapmacık ve gelişi güzel kararlar da vermez. O, kullarının niyetlerinden, amellerinden ve hareketlerinden tamamen haberdardır ve onları doğru değerlendirip, kimin kendi rızasını kazanması gerektiğini, kimin de kendi gazabına müstahak olduğunu bilir.”

13. Bu şu anlama gelir: “Onlar hak yolunda sabrederler, kayıplar ve zorluklardan yılmazlar, yenilgilerle onların cesaretleri kırılmaz ve onları hiçbir çıkar hak yoldan çeviremez. Hiçbir başarı şansı olmadığı durumlarda bile onlar Hakk’a bağlı kalırlar” (Bkz. Bakara an: 60)

14. Bu, Allah’ın kendisinin tüm evrende mâbudluk sıfatına, otorite ve haklarına sahip tek Mâbud olduğuna şehadet etmesidir. Bu O’nun şahitliğidir ve kimin şahitliği, evrendeki tüm gerçeklikleri doğrudan bilen Allah’ın şahitliğinden daha güvenilir olabilir? O, tüm yarattıklarını görür ve ne yerde, ne gökte O’ndan gizli bir şey yoktur.

15. Allah’tan sonra en güvenilir şahitler evren’deki işleri yöneten meleklerdir. Onların delili kendi kişisel bilgilerine dayanır; yani “Bu ülkenin tek Hakim’i Allah’tır, dolayısıyla gök ve yerle ilgili işlerde O’ndan başka emir verebilecek kimse yoktur.” Daha sonra Hak bilgisiyle donanan herkes, dünyanın başlangıcından bugüne dek, tüm evrende sadece Allah’ın Hakim ve düzenleyici olduğuna şahitlik etmektedir.

19 Hiç şüphesiz din, Allah katında İslâm’dır.16 Kendilerine kitap verilenler, ancak kendilerine ilim geldikten sonra, aralarındaki ‘kıskançlık ve hakka başkaldırma’ (buğuz) yüzünden ayrılığa düştüler.17 Kim Allah’ın ayetlerine küfrederse, gerçekten Allah, hesabı pek çabuk görendir.

20 Eğer seninle çekişip-tartışırlarsa, de ki: “Ben, bana uyanlarla birlikte, kendimi Allah’a teslim ettim.” Ve kendilerine kitap verilenlerle ümmilere, de ki: “Siz de teslim oldunuz mu?”18 Eğer teslim oldularsa, gerçekten hidayete ermişlerdir. Fakat yüz çevirdilerse, artık yalnızca sana düşen duyurup-bildirme (tebliğ)dir. Allah, kulları hakkıyla görendir.

21 Allah’ın ayetlerine küfredenler, peygamberleri haksız yere öldürenler ve insanlardan adaleti emredenleri öldürenler; işte onlara acıklı bir azabı müjdele.19

AÇIKLAMA

16. Allah’a göre sadece bir tek doğru sistem ve insan için bir tek doğru hayat tarzı vardır. Bu şu demektir: İnsan Allah’a ibadet etmeli, O’nu mâbud olarak tanımalı, tamamen O’na teslim olmalı, kendisini O’na ibadet ve hizmete adamalıdır. Ayrıca keyfine göre bir ibadet şekli de icat etmemelidir. Bilâkis hiçbir şey ekleyip eksiltmeksizin Allah’ın rasûllerine indirdiği hidayet’i rehber edinmelidir. Bu düşünce ve davranma şekline “İslâm” denir. Allah’ın, kulları ve yarattıkları için İslâm’dan başkasını meşru kabul etmemesi, O’nun kulları üzerindeki mutlak hakkıdır. Bir kimse cahilce, herhangi bir sistemi -ateizm, putperestlik gibi- seçmenin, kişinin kendi hakkı olduğunu düşünebilir; fakat evrenin Hâkim’i bu davranışı isyan olarak kabul eder.

17. Bu, Allah tarafından tarih boyunca dünyanın hangi köşesine gönderilmiş olursa olsun, her peygamberin sadece ve sadece İslâm’ı tebliğ ettiği anlamına gelir. O halde herhangi bir topluluğa, herhangi bir dilde indirilen her kitap, aynı İslâm’ı öğretmiştir. Sonraları insanlar bu dini bozmuşlar ve ona ya kendi çıkarlarını korumak ya da nefislerini yüceltmek için bazı şeyler eklemişler, çıkarlarına uymayan bazı bölümleri de kitaptan çıkarmışlardır. Belirlenen sınırları aşmak, adaletsiz kazanç, imtiyaz ve haklar elde etmek istedikleri için yeni dinler icad etmişlerdir. Böylece budine tâbi olan kişiyi, kendi istek ve arzularına uydurmak için doğru Din’in prensipleri, inançları ve emirlerinde değişiklikler yapmışlardır.

18. Aynı şey şu şekilde de ifade edilebilir; “Ben ve peşimden gelenler İslâm’dan eminiz ve Allah’ın hak dinini kabul ettik; şimdi söyleyin bakalım, sizin ve büyüklerinizin yaptığı değişiklikleri bırakıp eski hak dininize dönecek misiniz?”

19. Bu, alaylı bir şekilde kâfirleri, bugün “güzel şeyler” olarak kabul edip eğlendikleri kötü amellerin sonuçlarıyla uyarmanın bir yoludur.

22 Onlar, yaptıkları dünyada ve ahirette boşa gitmiş olanlardır.20 Ve onların yardımcıları yoktur.21

23 Kendilerine Kitaptan bir pay verilenleri görmedin mi? Aralarında Allah’ın Kitabı hükmetsin diye çağrılıyorlar da, onlardan bir bölümü yüz çeviriyor. Onlar, işte böyle arka dönenlerdir.22

24 Bu, onların: “Ateş bize sayılı günler dışında kesinlikle dokunmayacak” demelerindendir.23 Onların bu iftiraları, dinleri konusunda kendilerini yanılgıya düşürmüştür.

25 Artık onları, kendisinden şüphe olmayan bir gün topladığımızda ve her bir nefse -kendileri haksızlığa uğratılmaksızın- kazandığı tam olarak ödendiğinde nasıl olacak?

26 De ki: “Ey mülkün sahibi Allah’ım, dilediğine mülkü verirsin ve dilediğinden mülkü çekip-alırsın, dilediğini aziz kılar, dilediğini alçaltırsın; hayır Senin elindedir. Gerçekten Sen, her şeye güç yetirensin.”

AÇIKLAMA

20. Yani, “Onlar tüm enerji ve güçlerini kötü yollarda harcadıkları için, yaptıkları şeyler onlara hem bu dünyada, hem de ahiret’te hüsran getirecektir.”

21. “Onların kötüye yönelmiş çabalarından iyi sonuçlar çıkarabilecek veya en azından onların zararını ortadan kaldırabilecek bir güç yoktur. Bu dünyada veya ahiret’te kendilerine yardım edeceklerine inandıkları hiçbir şeyin onlara faydası dokunmayacaktır.”

22. Yani, “Onlardan Allah’ın Kitabı’nı en son otorite olarak kabul etmeleri, hükümleri önünde baş eğmeleri, O’nun doğru olarak öne sürdüğü şeyleri doğru olarak kabul etmeleri ve O’na göre yanlış olan şeyleri yanlış olarak kabul etmeleri isteniyor.” Burada Allah’ın Kitab’ı ile Tevrat’ın veya İncil’in kastedildiği ve “Kitab’ın bilgisinin bir kısmına sahip olanlar”dan da Yahudi ve Hıristiyan âlimlerin kastedildiği belirtilmelidir.

23. Bu tür kimseler kendilerini Allah’ın gözdeleri olarak kabul ettikleri için amellerinin niteliği sözkonusu olmaksızın her halükârda Cennet’e gireceklerini zannederek kendilerini aldatırlar. Onlar “gerçek” müminler oldukları, çok dindar ataların çocukları, şu şu peygamberlerin ümmeti, şu şu ulu kişilerin takipçileri vs. oldukları için, aptalca, Cehennem’e atılsalar bile orada günahlarının pisliğinden temizlenmek için sadece birkaç gün kalacaklarını ve daha sonra süreki olarak Cennet’te yaşayacaklarını savunurlar. Bu tip yanlış anlayış ve hatalı fikirler onları o denli gözü pek yapmıştır ki, en ağır suçları ve en büyük günahları korkusuzca işlerler. O kadar ki en ufak bir Allah korkusu duymaksızın açıkça Hakk’ı reddederler.

27 “Geceyi gündüzü bağlayıp-katarsın, gündüzü de geceye bağlayıp-katarsın; diriyi ölüden çıkarırsın, ölüyü de diriden çıkarırsın. Sen, dilediğine hesapsız rızık verirsin.”24

28 Mü’minler, mü’minleri bırakıp da kâfirleri veliler edinmesinler. Kim böyle yaparsa, Allah’tan hiç bir şey (yardım) yoktur. Ancak onlardan korunma gayesiyle sakınma(nız) başka.25 Allah, sizi kendisiyle sakındırır. Varış Allah’adır.26

29 De ki: “Sinelerinizde olanı gizleseniz de, açığa vursanız da Allah onu bilir. Ve göklerde olanı da, yerde olanı da bilir. Allah, her şeye güç yetirendir.”

AÇIKLAMA

24. 26. ve 27. ayetler kendilerinden önceki ve hemen sonraki ayetlerle güzel bir uyum teşkil eder. 19. ayetten itibaren İslâm düşmanlarına bir uyarı ve tehdit yer alır ve 25. ayette müslümanlar düşmanlarının ceza gününde yaptıklarının karşılığını göreceği konusunda temin edilirler.

Allah bu ayetlerde onları tekrar temin etmek için müminler ve Allah’a itaat eden kullar, açlık ve zorluklar çekerken, kâfirlerin ve Allah’a isyan edenlerin dünyada bolluk içinde yaşadığı görüldüğünde, insanın aklına gelen, fakat henüz sorulmamış olan bir soruyu cevaplandırıyor. Soru şöyledir: İki grubun bu zenginlik ve yoksulluğu arasındaki dengesizliğin altında yatan hikmet nedir? Bu bölümün nazil olduğu dönemde (H.3) Hz. Peygamber (s.a.) ve ashabı her taraftan o kadar baskıya maruz kalıyorlardı ki insanların zihninde bu soru oluşuyordu. Sorunun cevabını bu ayetler ihtiva eder; tüm otorite, güç, zenginlik ve servetin sahibi olan Allah, bunlardan bir kısmını istediği kişilere verir. Onlar, bu dengesizlikten tedirgin olmazlar. Çünkü O, Hakim’dir (Hikmet sahibi) ve Alim’dir (her şeyi bilendir). Bundan başka Allah serveti dilediğine verir, dolayısıyla zenginlik bir şeref ve dostluk kriteri değildir. Bu nedenle bunu takip eden ayetlerde müslümanların zengin kâfirlerle dostluk kurmaları yasaklanmaktadır.

25. Yani, “Eğer bir mümin, İslâm düşmanlarının eline düşer ve kötü davranılmaktan, tahakküm altına alınmaktan korkarsa, imanını gizleyip onlardan biriymiş gibi, onlarla birlikte yaşayabilir. Veya kâfirler onun mümin olduğunu anlarlarsa, hayatını kurtarmak için onlara dostluk gösterebilir. Aşırı korku anında, eğer onların baskısına katlanacak gücü olmadığını hissederse inandığını inkâr etmesine bile izin verilmiştir.

26. Bu bir tavsiyedir: İnsanlardan korku duymanız, kalplerinizden Allah korkusunu silecek kadar size hükmetmesin. İnsanların size yapabilecekleri en büyük kötülük bile bu dünya hayatı ile sınırlıdır. Oysa Allah size ebedi bir azap yükleme gücüne sahiptir. Bu nedenle, eğer aşırı bir durumda hayatınız tehlikeye düşer de imanınızı gizlemek zorunda kalırsanız, İslâm davasına, İslâm toplumuna ve hiçbir müslümanın mal ve canına zarar vermediğiniz sürece malınızı ve canınızı kurtarabilirsiniz. Aynı zamanda kâfirlerin elinde âlet olup İslâm’ın karşısındaki kötü güçleri desteklememek ve kâfirlerin müslümanlar üzerinde baskı uygulamalarını sağlayacak hiçbir konuda onlara hizmette bulunmamak için her an tetikte olmalısınız. Eğer hayatınızı kurtarmak için Allah’ın dinine, müminler topluluğuna veya bir tek mümine herhangi bir zarar verirseniz, veya Allah’a asi olanlara herhangi bir gerçek hizmette bulunursanız en sonunda Allah’a döndürüldüğünüzde, hesap günü’nde kendinizi kurtaramayacağınızı aklınızdan çıkarmayın.

30 Her bir nefsin hayırdan yaptıklarını hazır bulduğu ve her ne kötülük işlediyse onunla kendisi arasında uzak bir mesafe olmasını istediği o günü (düşünün). Allah, sizi kendisiyle sakındırır. Allah, kullarına karşı şefkatli olandır.27

31 De ki: “Eğer siz Allah’ı seviyorsanız bana uyun; Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah bağışlayandır, esirgeyendir.”

32 De ki: “Allah’a ve Resulüne itaat edin.” Eğer yüz çeviririlerse şüphesiz Allah, kâfirleri sevmez.28

33 Gerçek şu ki, Allah,29 Adem’i, Nuh’u, İbrahim ailesini ve İmran ailesini30 alemler üzerine seçti;

34 Onlar birbirlerinden (türeme tek) bir zürriyettir. Allah işitendir, bilendir.31

AÇIKLAMA

27. “Allah’ın helâk olmanıza sebep olabilecek şeyler için sizi önceden uyarması, sadece O’nun engin merhametinden kaynaklanır.”

28. Burada birinci bölüm sona erer. Eğer bu bölümün temasını, özellikle, Bedir Savaşı’na değinilmesini gözönünde bulundurursak, bu bölümün Bedir Savaşı’ndan bir müddet sonra, Uhud Savaşından ise bir müddet önce, yani H.3. yılda nazil olduğu sonucuna varırız. Muhammed İbn İshak’ın rivayeti çoğu kişiyi ilk 80 ayetin H.9. yılda nazil olduğu konusunda sabit ve yanlış bir fikre götürmektedir. Bu kaynağa göre bu bölüm Necran’dan gelen heyet nedeniyle nazil olmuştur. Fakat bu görüş şu iki sebep yüzünden hatalıdır; Birincisi, bu giriş bölümünü teşkil eden konunun dile getiriliş biçimi, onun çok daha önce nazil olduğunu açıkça ortaya koyar. İkincisi, Mukâtil İbn Süleyman’ın rivayetinde adı geçen heyetle ilgili olarak sadece Hz. Yahya’dan (a.s.) ve Hz. İsa’dan (a.s.) bahseden 33-63. ayetler nazil olduğu konusunda kesin bir tesbit yapılmıştır.

29. Buradan itibaren ikinci bölüm başlamaktadır. Bu bölüm H. 9. yılda, Hicaz ile Yemen arasında yer alan Necran Hıristiyanlarından bir delege grubunun gelmesi üzerine nazil olmuştur. Necran’ın 73 köy ve kasabadan oluştuğu ve yüz yirmi bin kişilik bir ordudan fazlasını çıkarabileceği söylenir. Topluluğun tümü Hıristiyandı ve ülke, toplumun başkanı olan “Seyyid”, sosyal ve politik olaylarla ilgilenen “Akib” ve halkın dinî işlerine bakan bir “Piskopos” tarafından yönetiliyordu. Yukarıda adı geçen delegeler, Mekke’nin fethinden sonra, Arabistan’ın tümünün, ülkenin geleceğinin O’nun ellerinde olduğunu farkettiğinde, Hz. Peygamber’i (s.a.) ziyaret etmeye başlayan birçok delege grubundan biriydi. Necran’dan Medine’ye gelen bir heyet 60 kişiden ve üç yöneticiden oluşuyordu. Kesinlikle savaş etmeyi düşünmedikleri için önlerinde iki seçenek vardı: Ya İslâm’ı kabul edecekler, ya da zımmî olarak yaşayacaklardı. Bu sebeple Allah bu bölümü Hz. Peygamberi’ne (s.a.), heyettekileri İslâm’a davet etmesi için göndermişti.

30. İmran, Hz. Musa’nın (a.s.) ve Hz. Harun’un (a.s.) babalarının ismidir ve Kitab’ı Mukaddes’te “Emren” olarak geçer.

31. Hıristiyanların sapık olmalarının asıl nedeni, Hz. İsa’yı (Allah’ın kulu ve Rasûlü olarak değil), Allah’ın oğlu ve İlâhlığa ortak olarak kabul etmeleridir. Bu nedenle bu büyük hata, gerçek ve doğru İslâm’ı anlamalarına yardım edecek bir tarzda düzeltiliyor. Bölüme girişin, Hz. Adem’in, Hz. Nuh’un, İbrahim ailesinden ve İmran ailesinden gelen peygamberlerin (Allah’ın selamı hepsinin üzerine olsun) hepsinin insan olduğunun ve hiçbirinin “Allah” olmadığının teyid edilmesiyle başlamasının nedeni işte budur. Onların tek farkı, Allah’ın onları, dinini yaymaları ve dünyayı ıslah etmeleri için seçmiş olmasıydı.

35 Hani İmran’ın karısı:32 “Rabbim, karnımda olanı, ‘her türlü bağımlılıktan özgürlüğe kavuşturulmuş olarak’ Sana adadım, benden kabul et. Şüphesiz işiten, bilen Sensin Sen.”33 demişti.

36 Fakat onu doğurduğunda -Allah onun ne doğurduğunu daha iyi bilirken- dedi ki: “Rabbim, doğrusu bir kız (çocuğu) doğurdum. Erkek ise, kız gibi değildir.34 Ona Meryem adını koydum. Ben onu ve soyunu o taşa tutulmuş şeytandan Sana sığındırırım.”

37 Bunun üzerine Rabbi onu güzel bir kabulle kabul etti ve onu güzel bir bitki gibi yetiştirdi. Zekeriya’yı35 da ona sorumlu kıldı. Zekeriya, ne zaman mihraba36 girdiyse, yanında bir yiyecek buldu: “Meryem, sana nerden bu?” deyince, “Bu, Allah katındandır. Şüphesiz Allah, dilediğine hesapsız rızık verendir” dedi.

AÇIKLAMA

32. Eğer “İmran’ın kadını” ile “İmran’ın karısı” kastediliyorsa, bu, 33. ayette adı geçen İmran’dan başka biri olmalı. Bu durumda büyük dedelerinden sonra Hz. Meryem’in babasının bu adı aldığı sonucuna varılır. Fakat eğer İmran’ın kadını ile İmran ailesinden herhangi bir kadın kastediliyorsa, Hz. Meryem’in annesinin İmran soyundan gelen bir kadın olduğu ortaya çıkar. Bu görüşlerden birini tercih edebilecek sahih bilgiye sahip değiliz. Bazı Hıristiyan kaynaklarında Hz. Meryem’in babasının Iaachim olarak geçmesine rağmen, tarih, Hz. Meryem’in babasının kim olduğunu ve annesinin hangi aileye mensup olduğunu bildirmez. Fakat eğer Hz. Meryem ile Hz. Yahya’nın annesi Elisabeth’in kuzen oldukları görüşü doğru kabul edilirse (Luka 1;36), o zaman “İmran’ın kadını”, İmran ailesinden bir kadın anlamına gelecektir.

Luka İncili (1;5), Hz. Zekeriya’nın (a.s.) karısı Elisabeth’in “Harun’un kızlarından” olduğunu, yani İmran’ın kızı veya İmran’ın kadını olduğunu söyler, O halde Harun’un kızkardeşi Miriyam ile bakire Meryem’i birbirine karıştırma gibi bir hata sözkonusu değildir. Çocukları dedelerinin adıyla anmak yaygın bir gelenektir. Bu nedenle açıklamalardan her biri kabul edilmeye değer. Bununla birlikte burada yapılan bu tartışma, yani İmran gerçekten Meryem’in babasının ismi mi, yoksa dedelerinden biri mi tartışması, asıl konu olan Hz. İsa’nın mücizevi doğumunu açıklamada herhangi bir fark yaratmaz.

33. Yani “Sen kullarının dualarını duyarsın ve onların niyetlerinden haberdarsın.”

34. Hz. Meryem’in annesi bununla şunu kasdetmiştir: “Eğer erkek olsaydı daha iyi olabilirdi; çünkü kadın birçok doğal zayıflıklar ve toplumsal kısıtlamalarla sınırlandırılmıştır ve bir din adamı (priest) olamaz. Bu nedenle benim çocuğumu adadığım amaca bir erkek çocuk daha uygun düşerdi.”

35. Bu olay, Hz. Meryem rüşde erdiğinde ve gece gündüz Allah’a ibadetle meşgul olduğu Mâbed’e (Kudüs) kabul edildiğinde meydana gelmiştir. O’nun koruyuculuğunu üstlenen Hz. Zekeriya (a.s.) büyük bir ihtimalle Hz. Meryem’in teyzesinin kocası idi ve Mâbed’in koruyucularından biri idi. O, Eski Ahid’e göre öldürülen Zekeriya Peygamber’le (a.s.) aynı kişi değildir.

36. Arapça bir kelime olan “mihrab”, camilerde imam için hazırlanan bir makam (ibadet edilen oyuk bir yer) anlamına gelir. Fakat burada bu kelime, manastırları ve kiliseleri birbirine bağlayan ve yerden biraz yüksek olarak inşa edilen hücreler için kullanılmıştır. Bu yerler, ibadet edilen yerlerin koruyucuları olan ve kendini zahidçe ibadete veren kimseler için hazırlanmıştır. Hz. Meryem de bu hücrelerden birinde kendini ibadete veriyordu.

38 Orada Zekeriya Rabbine dua etti: “Rabbim bana katından tertemiz bir soy armağan et. Doğrusu Sen, duaları işetensin”37 dedi.

39 O mihrapta namaz kılmakta iken, melekler ona seslendi: “Allah, sana Yahya’yı müjdeler.38 O, Allah’tan olan kelimeyi (İsa’yı) doğrulayan,39 efendi, iffetli ve salihlerden bir peygamberdir.”

40 Dedi ki: “Rabbim, bana gerçekten ihtiyarlık ulaşmışken ve karım da kısır iken nasıl benim bir oğlum olabilir?” “Böyledir” dedi, “Allah dilediğini yapar.”40

41 (Zekeriya) Dedi ki: “Rabbim, bana bir alamet ver.”41 “Sana alamet, işaretleşme dışınıda, insanlarla üç gün konuşmamandır. Rabbini çokça zikret ve akşam sabah onu tesbih et.” dedi.42

42 Hani melekler de: “Meryem, şüphesiz Allah seni seçti, seni arındırdı ve alemlerin kadınlarına üstün kıldı.” demişti.

43 “Meryem, Rabbine gönülden itaatte bulun, secde et ve rükû edenlerle birlikte rükû et.”

AÇIKLAMA

37. Hz. Zekeriya (a.s.) o döneme kadar çocuksuzdu. Bu temiz genç kızı görünce bir çocuğu olsun istedi. O’nun Allah’ın özel koruması altında ve O’nun tükenmez kaynaklarından verilen nimetlerle nasıl büyüdüğünü görünce, bu ileri yaşında bile Allah’ın kendisine, eğer dilerse, bir çocuk verebileceğini ümit etmeye başladı.

38. Kitab-ı Mukaddes, Hz. Yahya’dan (a.s.) John the Babtist olarak bahseder. (Matta: böl. 3, 11, 14, Markos, 1, 6, Luka, 1, 3).

39. “Allah’tan bir emir (kelime)” ile burada Hz. İsa (a.s.) kastediliyor. Kur’an-ı Kerim Onu “Allah’ın bir emri (kelimesi)” olarak anar; çünkü Onun doğumu mucizevi olarak Allah’ın bir tek “Ol” emri ile meydana gelmiştir.

40. Yani, “Senin yaşlılığına ve karının kısırlığına rağmen Allah sana bir oğul bağışlayacak.”

41. “Benim gibi yaşlı bir adamla, karım gibi kısır bir kadından bir oğul dünyaya geleceğinden emin olabilmem için bana bir işaret ver.”

42. Bu bölümün en önde gelen amacı Hıristiyanların, Hz. İsa’yı (a.s.) Allah’ın oğlu kabul edip, Ona karşı ibadet ederek yaptıkları büyük hatayı anlamalarını sağlamaktır. Hz. Yahya’nın (a.s.) mucizevi doğumu da onların bu yanlış inançlarını savunmalarına karşı bir delil olarak Kur’an’da anlatılıyor. Hz. İsa’nın (a.s.) mucizevi doğumu Onu ilâh olarak kabul etmeye yol açmamalıdır. Çünkü aynı ailede yetişen ve çok değişik bir şekilde yetiştirilen Hz. Yahya da (a.s.) bir mucize sonucu dünyaya gelmiştir.

44 Bunlar, gayb haberlerindendir; bunları sana vahy ediyoruz. Onlardan hangisi Meryem’i sorumluluğuna alacak diye kalemleriyle kur’a atarlarken sen yanlarında değildin; çekişirlerken de yanlarında değildin.43

45 Hani Melekler, dedi ki: “Meryem, doğrusu Allah, kendinden bir kelimeyi sana müjdelemektedir. Onun adı Meryem oğlu İsa Mesih’tir. O, dünyada da, ahirette de ‘seçkin, onurlu, saygın’ ve (Allah’a) yakın kılınanlardandır.”

46 “Beşikte de, yetişkinliğinde de insanlarla konuşacaktır. Ve o salihlerdendir.”

47 “Rabbim, bana bir beşer dokunmamışken, nasıl bana bir çocuk olabilir?” dedi. Öyle (idi cevap). 44 (Fakat) Allah neyi dilerse yaratır. Bir işin olmasına karar verirse, yalnızca ona “ol” der, o da hemen oluverir.”

48 “Ona kitabı, hikmeti, Tevratı ve İncili öğretecek.”

AÇIKLAMA

43. Hz. Meryem, annesi tarafından Allah yolunda mâbede adanmış bir kız olduğu için cinsiyeti nedeniyle onun koruyuculuğunu kimin yapacağı konusu, mâbeddeki görevliler için bir problem oldu. Bu nedenle görevliler problemi çözmek için kura çekiyorlardı.

44. Yani, “Sana hiçbir erkeğin dokunmamış olmasına rağmen bir erkek çocuğu dünyaya getireceksin.” “Öyle olacak” anlamına gelen aynı “kezalike” kelimesi, Hz. Zekeriya’nın (a.s.) duasına cevap olarak kullanılmıştı. Bu nedenle burada da aynı anlamı taşır. Bu bölümün tümünde Hz. Meryem’e hiçbir erkekle ilişkide bulunmaksızın dünyaya getireceği erkek çocuğunun müjdesinin verilmesi ve tabiî durumdan farklı bir şekilde meydana gelen Hz. İsa’nın (a.s.) doğumunun hikâyesi anlatılıyor. Eğer Hz. Meryem normal yoldan hamile kalsaydı ve Hz. İsa’nın (a.s.) doğumunu anlatan diğer bölümleri de anlamsızlaşacaktı. Hıristiyanlar Hz. İsa’yı (a.s.) sadece mucizevî doğuşu nedeniyle Allah’ın oğlu ve ibadete değer bir ilâh olarak kabul ettiler. Yahudiler de, Hz. Meryem’in hiç evlenmeksizin Hz. İsa’yı (a.s.) doğurduğuna bakıp onu suçladılar. Eğer aksi olsaydı, iki grup da Hz. Meryem’in filan adamla evlendiğini ve Hz. İsa’nın (a.s.) da o adamın sulbünden olduğunu söylerlerdi. Bu durumda, Onun mucizevî doğumuyla ilgili şüpheleri dağıtmak için neden bu kadar uzun bir giriş yapıldığına bir sebep bulmak imkânsız olurdu. O zaman Hz. İsa (a.s.), “Meryem’in Oğlu” olarak değil de, filan adamın oğlu olarak anılabilirdi. Bir taraftan Kur’an’ın Allah kelâmı olduğuna inandığını ilân eden, diğer taraftan da Hz. İsa’ın (a.s.) normal olarak bir anne ve bir babadan dünyaya geldiğini ispatlamaya çalışanların durumu, gerçekte, Allah’ın kendisini bu insanlar kadar iyi bir şekilde ifade edemediğini göstermeye çabalamaktır. (Allah bizi küfre düşmekten korusun.)

49 İsrailoğularına peygamber kılacak. (O da onlara şöyle diyecek:) “Gerçek şu, ben size Rabbinizden bir ayetle geldim. Ben size çamurdan kuş biçiminde bir şey oluşturur, içine üfürürüm, o da hemencecik Allah’ın izniyle kuş oluverir. Ve Allah’ın izniyle doğuştan kör olanı, alaca hastalığına tutulanı iyileştirir ve ölüyü diriltirim. Yediklerinizi ve stok ettiklerinizi size haber veririm. Şüphesiz, eğer inanmışsanız bunda sizin için kesin bir ayet vardır.”45

50 “(Ben,) Benden önceki Tevrat’ı doğrulamak ve size haram kılınan bazı şeyleri helal kılmak46 üzere size Rabbinizden bir ayetle geldim..47 Artık Allah’tan korkup sakının ve bana itaat edin.”

51 “Gerçekten Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbinizdir. Öyleyse O’na ibadet edin. Dosdoğru olan yol işte budur.”48

52 Nitekim İsa, onlardan küfrü sezince, dedi ki:”Allah için bana yardım edecekler kimdir?” Havariler:49 “Allah’ın yardımcıları biziz;50 biz Allah’a inandık, bizim gerçekten müslümanlar olduğumuza şahid ol” dedi.

AÇIKLAMA

45. Yani, “Eğer siz inatçı değilseniz, bilâkis Hakk’ı (Gerçek) kabul etmek istiyorsanız, bu ayetler, sizi, benim bu evrenin Mutlak Hakimi ve Yaratıcısı olan Allah tarafından gönderildiğime ikna edecek kadar açıktır.”

46. “Bu da benim Allah tarafından gönderildiğime bir delildir. Eğer ben gerçekten peygamber olmasaydım, kendi dinimi icat eder ve bu mucizelerle sizi daha önceki imanınızdan yeni inanca döndürürdüm. Fakat ben asıl dinin yine aynı ve doğru olduğunu söylüyor ve benden önce gönderilen peygamberlerin getirdiklerini tasdik ediyorum.”

Hz. İsa’nın, Hz. Musa ve diğer peygamberler (Allah’ın selamı hepsinin üzerine olsun) tarafından getirilen dinin aynısını öğrettiği konusu bugünkü İnciller tarafından bile desteklenmektedir. Örneğin, Matta İncili’ne göre Hz. İsa (a.s.) dağ’da verdiği vaazda şöyle der: “Benim, kanunu ve peygambeleri yok etmeye geldiğimi düşünmeyin: Ben yok etmeye değil, tamamlamaya geldim” (5; 17).

Hukukçu olan Ferisîlerden biri Hz. İsa’ya (a.s.) sordu: “Kanundaki en büyük emir nedir?” Hz. İsa (a.s.) şu cevabı verdi:

“Rabbin olan Allah’ı bütün kalbinle, bütün nefsinle ve bütün zihninle seveceksin. Bu ilk ve en büyük emirdir. İkincisi de buna benzer: Komşunu kendin gibi seveceksin. Bütün peygamberler ve kanun, bu iki emirde toplanır.” (Matta, 22;37-40).

Başka bir fırsatta Hz. İsa (a.s) havarilerine şöyle dedi:

“Hâkimler ve Ferisîler Musa’nın yerinde oturuyorlar. Bu nedenle onlar her neyi emrederlerse, gözleyin ve yapın; fakat onların yaptıklarının peşinden gitmeyin; çünkü onlar söylediklerini yapmazlar” (Matta 23; 2-3)

47. Yani, “Ben cahil halkınızın bâtıl inançlarını, kanun adamlarınızın kılı kırk yaran tutumunu, zahitlerinizin aşırı sofuluğunu ve müslüman olmayanların hükmü altında Allah’ın kanunlarına yapılan kısıtlayıcı eklemeleri yürürlükten kaldırmak ve silmek için geldim. Ben size sadece Allah’ın helâl ve haram kıldığı şeyleri helâl ve haram yapacağım.”

48. Bu tüm diğer peygamberler gibi Hz. İsa’nın (a.s) da öğretilerini aşağıdaki üç esasa dayandırdığını gösterir:

1) İnsanların boyun eğip teslim olması gereken En Yüce Otorite, sadece Allah’tır. Ve tüm sosyal ve ahlâkî sistemler tamamen bunun üzerine bina edilmelidir.

2) Bu Yüce Gücün temsilcisi olarak bir peygambere de kayıtsız şartsız itaat edilmelidir.

3) Eşyayı haram-helâl ve temiz-pis diye sınıflandıran düzenlemeler ve kanunlar yapmak hakkı sadece Allah’ındır.

O halde Hz. İsa, Hz. Musa, Hz. Muhammed (s.a) ve tüm peygamberlerin (Allah’ın selamı hepsinin üzerine olsun) bir tek ve aynı görev ile geldiği açıktır. Peygamberlerin hepsinin farklı görevlerde ve farklı amaçları yerine getirmek için gönderildiklerini sanan kişiler, büyük bir yanılgı içindedirler. Evrenin mutlak Hâkim’i tarafından, O’nun kullarına elçi olarak gönderilen hiç kimsenin, insanların O’na asi ve O’ndan müstağni olmalarını önlemek ve herhangi bir şekilde otoritede Allah’ın yanısıra, O’na ortaklar edinmelerini yasaklamaktan başka bir görevi olmaz. Çünkü onlar, insanları Aziz olan Allah’a teslim olup, O’na itaat etmeye ve O’na bağlılığa ve sadece O’na ibadet etmeye davet etmek üzere gönderilmişlerdir.

Ne yazık ki şu anda elde bulunan İncillerden hiçbiri Kur’an-ı Kerim’deki gibi bu kadar açık ve kesin bir şekilde Hz. İsa’nın (a.s.) görevini anlatmamaktadır. Yine de bu kitaplarda bu üç ana esas, oraya buraya serpiştirilmiş halde bulunmaktadır. Örneğin, Hz. İsa’nın (a.s) tek bir Allah’a ibadete inandığı aşağıdaki bölümlerden açıkça anlaşılmaktadır:

1) “Rabbin olan Allah’a ibadet edecek ve yalnız O’na hizmet edeceksin” (Matta, 4: 10).

2) Hz. İsa (a.s) sadece buna inanmakla kalmadı, bunu tüm etkinliklerinin nihaî gayesi kıldı ve nasıl tüm evren O’nun fiziksel kanunlarına boyun eğiyorsa, yeryüzündeki tüm insanları da o şekilde Allah’ın vahyî kanunlarına boyun eğdirmek için uğraştı.

“Melekutun gelsin. Senin mülkün (saltanatın) gökte olduğu gibi yerde de egemen olacak” (Matta, 6; 10).

Hz. İsa’nın (a.s.) kendisini daima bir peygamber ve semavî mülkün bir temsilcisi olarak sunduğu ve insanları sadece bu alan içinde kendisine tâbi olmaya davet ettiğini bazı kendi sözleri de destekler. O,doğduğu yer olan Nasıra’da tebliğe başladığında, kendi halkı ve akrabaları O’na karşı çıktılar. Matta, Markos ve Luka İncillerine göre Hz. İsa (a.s.) şöyle dedi: “Hiçbir peygamber kendi ülkesinde kabul görmez.” Düşmanları Kudüs’te Onu öldürmek için bir komplo hazırlamaya başladığı ve insanlar Ona başka yerlere gitmesini tavsiye ettiğinde “Hiçbir peygamber Kudüs dışında ölmez” dedi. (Luka, 13;33).

Hz. İsa (a.s.) son kez Kudüs’e girerken, havarileri: “Rab adına gelen Kral’a selam olsun” diye yüksek sesle saygı göstermeye başladılar. Ferisiler buna gücendiler ve Ondan havarilerini susturmasını istediler. O şu cevabı verdi:

“Size derim ki, eğer bunlar sussalar, birdenbire taşlar bağırmaya başlar.” (Luka, 19;38-40).

Başka bir seferde de şöyle demiştir:

“Ey çalışanlar ve ağır yükü olanlar, bana gelin, sizi dinlendireyim. Benim boyunduruğumu alın ve beni anlayın; çünkü ben alçakgönüllü ve halim biriyim…. Benim işim kolay ve yüküm de hafif” (Matta 11: 28-30). Bunun yanısıra Hz. İsa’nın (a.s.) insanların, insan yapısı kanunlara değil ilâhi kanunlara uymalarını istediği, Matta ve Markos İncillerindeki bir bölümden de anlaşılabilir. Bu bölümde Ferisiler, havarilerin neden eskilerin geleneğini bozarak ellerini yıkamadan yemek yediklerini sorduğunda Hz. İsa (a.s.) şu cevabı verdi: “İşaya (Kitab-ı Mukaddes’e göre Hz. İsa’dan (a.s.) önce 8. yüzyılda gelen peygamberlerden biri.-Çev.) sizin iki yüzlülüğünüzü önceden haber vermiştir. Bu insanlar beni ağızlarıyla destekliyorlar, fakat kalpleri benden uzaktır. Ne yazık ki onlar bana itaat etmiyor ve insanların emirlerini öğretiyorlar. Allah’ın emirlerini bir kenara bırakıp, testi ve çömlekleri yıkıyor ve benzeri insanların koyduğu görenekleri uyguluyorsunuz. Daha sonra onlara şöyle dedi: Pekâla, Allah’ın emirlerini terkedip kendi geleneklerinizi muhafaza edin bakalım! Hz. Musa (a.s.) anne babanıza iyi davranın; kim anne ve babaya kötü konuşursa mutlaka öldürülsün demişti. Siz anne-babasına karşı gelen bir adamı serbest bırakıyorsunuz. Babalarınızdan miras aldığınız gelenekler karşısında Allah’ın emirlerini hiçe sayıyorsunuz ve buna benzer daha birçok şeyler yapıyorsunuz. (Markos 7: 6-13).

49. Arapça “havâri” kelimesi hemen hemen “ensar” kelimesi ile eş anlamlıdır. Kitab-ı Mukaddes’te bunlar “şakird” bazı yerlerde “ra-sûl” olarak adlandırıldılar. Hz. İsa (a.s.) diğer insanlara mesaj ulaştırmak gayesiyle onları görevlendirmiş, bu nedenle onlara bu ad verilmiştir; Allah onları kendi elçileri (apostles) olarak seçtiği için değil.

50. İslâm’ın ikamesine yardımcı olan kişiler Allah’ın yardımcıları olarak isimlendirilirler. Allah insanlara serbest irade vermiştir. İnsan ister isyan eder, ister itaat eder. Ancak ikna yoluyla insana itaat yolu açık bırakılmıştır. Çünkü O, serbestlik bahşettiği alanlarda insanlara isteklerini zorla kabul ettirmez. Bilâkis nasihat ve muhakeme yoluyla kabul ettirmek ister. İnsanları tavsiye ve nasihatla doğru yola ulaştırmak Allah’ın işi olduğundan Allah, İslâm’ı yaymak için güçlerinin son noktasına kadar çabalayanları “yardımcıları ve dostları” olarak adlandırır. Gerçekte bu, bir kulun ulaşabileceği en üst derecedir. Çünkü namaz kılarken, oruç tutarken ve bu gibi diğer ibadetleri yaparken insanın konumu sadece kul olmaktır. Fakat o, Allah’ın dininin yayılmasına çalıştığında, Allah’ın “dostu ve yardımcısı” olma gibi eşsiz ve yüce bir konuma yükselmektedir. Bu da bir insanın bu dünyada ruhî yücelme ile kazanabileceği en yüksek makamdır.

53 “Rabbimiz, biz indirdiğine inandık ve peygambere uyduk. Böylece bizi şahidlerle beraber yaz.”

54 Onlar ise bir düzen kurdular. Allah da (buna karşılık) bir düzen kurdu.” Allah, düzen kurucuların en hayırlısıdır.

55 Hani Allah, İsa’ya demişti ki: “Ey İsa, doğrusu senin hayatına Ben son vereceğim,51 seni kendime yükselteceğim, seni küfredenlerden temizleyeceğim ve sana uyanları kıyamete kadar küfre sapanların üstüne geçireceğim.52 Sonra dönüşünüz yalnızca Bana’dır, hakkında anlaşmazlığa düştüğünüz şeyde aranızda Ben hükmedeceğim.”

AÇIKLAMA

51. Arapça metindeki “müteveffi” kelimesi, “teslim almak” ve “can almak” anlamlarına gelen ‘teveffa” kelimesinden gelir; fakat burada mecazî anlamda kulanılmıştır. Burada “görevden alma” anlamına

gelmektedir. Allah, Hz. İsa’yı (a.s) geri çağırmıştır; çünkü İsrailoğulları getirdiği apaçık ayetlere rağmen Onu reddetmişlerdir. Onlar yüzyıllardan beri Allah’a isyan ediyorlar ve onlara yapılan çeşitli uyarı ve nasihatlara rağmen millî karakterleri yavaş yavaş bozuluyordu. Arka arkaya birçok peygamberi öldürmüşler ve o denli küstah olmuşlardı ki, onları doğru yola çağıran her adamın kanına giriyorlardı. Onlara son bir şans vermek için Allah, Hz. İsa (a.s) ve Hz. Yahya (a.s) peygamberleri aynı dönemde topluluklarına gönderdi.

Bu peygamberler kendilerinin Allah tarafından gönderildiğine delalet eden öylesine açık ayetlerle gelmişlerdi ki, onları Ancak Hakk’a karşı önyargılı, gözü kapalı ve doğru yoldan sapmış kişiler reddedebilirdi. İsrailoğulları bu son şanslarını da kaybettiler. Çünkü onlar daveti reddetmekle kalmayıp bir rakkasenin (dansöz) isteği üzerine Hz. Yahya (a.s) gibi büyük bir peygamberin başını kestiler. Yine onlardan Ferisîler ve Hâkimler komplo hazırladılar ve Hz. İsa’yı (a.s.) Roma hükümeti tarafından bir şans daha verilmesine değmeyecek kadar inatçı olduklarını ispatlamış oldular. Bu nedenle Allah Hz. İsa’yı (a.s) geri çağırdı ve İsrailoğulları’na, kıyamet gününe kadar rezil ve aşağı bir hayatı lâyık gördü.

Bütün bu bölümün, Hıristiyanların Hz. İsa’nın (a.s) ilâhlığı ile ilgili sapık görüşünü reddetmek ve düzeltmek üzere indirildiğini akılda tutmak faydalı olacaktır. Bu inancın Hıristiyanlar arasında geçerli olmasının üç nedeni vardır:

1) Hz. İsa’nın (a.s) mucizevî doğumu,

2) O’nun görülüp algılanabilen mucizeleri,

3) O’nun göğe yükselişi, ki bu konuda onların kitapları çok açık ifadeler kullanır. Kur’an, birinci maddeyi onaylar ve bunun, yani Hz. İsa’nın (a.s) babasız dünyaya gelişinin sadece Allah’ın sonsuz gücünü gösteren bir mucize olduğunu belirtir. O, istediği kimseyi istediği şekilde yaratabilir. Bu nedenle Hz. İsa’nın (a.s) mucizevi doğumu, Onu ilahlığa ortak kabul etmeye neden oluşturmaz.

Kur’an, ikinci maddeyi de onaylar, hatta Hz. İsa’nın (a.) bütün bu mucizeleri, Allah’ın bir kulu olarak gösterdiği ve O’nun otoritesinden bağımsız olarak değil, bilakis O’nun izniyle yaptığı gerçeği vurgulanır. O halde Hz. İsa’nın (a.s.) ilâhlığa ortak olduğu sonucuna varmak yanlıştır.

Şimdi de üçüncü maddeyi ele alalım. Eğer Hıristiyanların “göğe yükseliş” inancı tamamen temelsiz olsaydı, bu inanç, onların tapındığı ve “Allah’ın oğlu” dedikleri kişinin yıllarca önce öldüğü ve toprak olduğu, eğer tam tatmin olmak istenirse şu şu yerde mezarının görülebileceği öne sürülerek kolayca reddedilebilirdi. Fakat Kur’an bunu açık bir şekilde ifade etmiyor. Diğer taraftan Kur’an sadece O’nun “yükselişi”ni ima eden açık ifadeler kullanmakla kalmaz, Hz. İsa’nın (a.s) çarmıha gerildiği fikrini de tamamen reddeder. Kur’an’a göre, son nefesinde “Eli, Eli, lama sabahchtani?” diye bağıran ve çarmıha gerilen kişi kesinlikle Mesih değildi. Çünkü çarmıha germe işlemi meydana gelmeden önce Allah, Mesih’i kendisine yükseltmiştir.

O halde şu açıktır ki, bu ayetlerde Hz. İsa’nın (a.s) öldüğünü ispatlamaya çalışanlar gerçekte Allah’ın kendisini açık ve belirli bir şekilde ifade edemediğini göstermeye çalışmaktadırlar. (Allah bizi böyle bir düşünceden korusun.!)

52. “O’nu inkâr edenler”, Hz. İsa (a.s) tarafından Hakk’ı kabul etmeye çağrılan Yahudilerdir. “O’na uyanlar” ise gerçekte sadece müslümanlardır; fakat Ona inananların hepsini kasdettiği de söylenebilir. O zaman samimi Hıristiyanlar da bu gruba dahil olur.

56 “Küfredenleri ise, dünyada ve ahirette şiddetli bir azabla azablandıracağım. Onların hiç yardımcıları yoktur.”

57 “İman edip salih amellerde bulunanların ecirleri eksiksiz ödenecektir. Allah, zalim olanları sevmez.”

58 Bunları biz sana ayetlerden ve hikmetli zikr’den (Kur’an’dan) okuyoruz.

59 Şüphesiz, Allah katında İsa’nın durumu, Adem’in durumu gibidir. Onu topraktan yarattı, sonra ona “ol” demesiyle o da hemen oluverdi.53

60 Gerçek, Rabbindendir. Öyleyse kuşkuya kapılanlardan olma.54

61 Artık sana gelen bunca ilimden sonra, onun hakkında seninle ‘çekişip-tartışmalara girişirlerse’ de ki: “Gelin, oğullarımızı ve oğullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi çağıralım; sonra karşılıklı lanetleşelim de Allah’ın lanetini yalan söyleyenlerin üstüne kılalım.”55

AÇIKLAMA

53. “Eğer bir mucize sonucu dünyaya gelmek insana Allah veya Allah’ın oğlu olma hakkını veriyorsa, Adem buna daha lâyıktır. Çünkü Adem anasız-babasız yaratılmıştır; oysa İsa’nın sadece babası yoktu.”

54. Buraya kadar Hıristiyanların gözü önüne serilen noktalar şunlardır:

Birinci olarak, onlara, Hz. İsa’nın (s.a) ilâhlığı inançlarının tamamen yanlış olduğu bildiriliyor. O sadece Allah’ın dileği ile mucizevî şekilde dünyaya gelmiş ve kendisine peygamberliğin apaçık bir kanıtı olan mucizeler verilmiş bir insandı. O’nun “yükselişi”ne gelince, kâfirler Onu çarmıha germeden önce Allah Onu kendine yükseltmiştir. Aslında kâinat Hâkimi’nin gücü, kullarından herhangi birine dilediği herhangi bir şekilde davranmaya yeter. Bu nedenle Hz. İsa’ya (a.s) hasredilen bu özel davranış nedeniyle, Hz. İsa’nın (s.a) ilâh olduğu, O’nun oğlu olduğu veya otoritesinde O’na ortak olduğu sonucuna varmak tamamen yanlıştır.

İkincisi, Hz. Muhammed’in (s.a.) onları, Hz. İsa’nın (a.s) kendi zamanında ortaya koymaya çalıştığı aynı gerçeğe (Hakk) çağırdığı ve iki peygamberin öğretilerinin temelde özdeş oldukları noktasında dikkat etmeye yöneltiyorlar.

Üçüncüsü, Hz. İsa’nın (a.s) havarileri, Kur’an’da ortaya konulan aynı İslâm’a inanmışlar ve uymuşlardır. Bununla birlikte daha sonraki çağlarda yaşayan Hıristiyanlar Hz. İsa’nın (a.s) mesajını terketmişler ve havarilerin inancından sapmışlardır.

55. Tartışmayı bu şekilde halletme metodu, Necran’dan gelen heyet üyelerinin gerçekten inat ettiklerini göstermek için öne sürülmüştür. Aslında onlar yukarıdaki bölümde değinilen noktalara hiçbir cevap bulamamışlar ve kendi kitaplarında bile sözkonusu inançlarını destekler ve haklı gösterir nitelikte delil getirememişlerdir. Bu nedenle kendi inançlarının gerçeğe uygun olduğunu ve hatalı olmadığını emin bir şekilde iddia edememişlerdi. Bunun yanısıra, Hz. Peygamber’in (s.a) yaptığı şeyleri, öğrettiklerini ve karakterini yakından gözlediklerinde, o kadar etkilenmişlerdi ki, heyettekilerin çoğu kalben O’nun gerçekten peygamber olduğuna ikna olmuşlardı veya en azından O’nu cesaretle reddedemeyecek hale gelmişlerdi. Yapılan teklifi kabul etmemelerinin nedeni de buydu: “Eğer gerçekten inancınızda sadıksanız, bizimle birlikte Allah’a dua edip O’nun lânetinin İsa (a.s) hakkında yanlış şeyler söyleyenlerin üzerine olmasını dilersiniz.” Onların bu teklifi kabul etmemeleri bütün Arabistan’a açıkça, o zamana dek dindar olarak tanınan Necran Hıristiyanlarının rahip ve dinî liderlerinin, kendilerinin bile emin olmadıkları inançları öne sürdüklerini gösterdi.

62 Şüphesiz bu, gerçek bir olayın haberidir. Allah’tan başka ilah yoktur. Ve şüphesiz Allah, üstün ve güçlü olandır, hüküm ve hikmet sahibidir.

63 Eğer yüz çevirirlerse, elbette Allah, fesat çıkaranları bilir.

64 De ki:56 “Ey Kitap ehli, bizimle aranızda müşterek (olacak) bir kelimeye gelin.57 (Ki o da şudur:) Allah’tan başkasına kulluk etmeyelim, O’na hiç bir şeyi ortak koşmayalım ve Allah’ı bırakıp kimimiz kimimizi Rabler edinmeyelim.” Eğer yine yüz çevirirlerse, deyin ki: “Şahid olun, biz gerçekten müslümanlarız.”

65 “Ey Kitap ehli, İbrahim konusunda ne diye çekişip-tartışıyorsunuz? Tevrat da, İncil de ancak ondan sonra indirilmiştir. Yine de akıl erdirmeyecek misiniz.”58

66 İşte sizler böylesiniz; (diyelim ki) hakkında bilginiz olan şeyde tartıştınız, ama hakkında hiç bilginiz olmayan şey konusunda ne diye tartışıp-duruyorsunuz? Oysa Allah bilir, sizler bilmezsiniz.

67 İbrahim, ne Yahudi idi, ne de Hıristiyandı: ancak o, hanif (muvahhid) bir müslümandı,59 müşriklerden de değildi.

68 Doğrusu, insanların İbrahim’e en yakın olanı, ona uyanlar ve bu peygamberle iman edenlerdir. Allah, mü’minlerin velisidir.

AÇIKLAMA

56. Buradan itibaren üçüncü bölüm başlar. Burada ele alınan konu bu bölümün Bedir ve Uhud Savaşları arasınaki süre içinde nazil olduğunu göstermektedir. Üç bölümün muhtevası da kendi içine o kadar bağlantılıdır ki, hiçbir yerde tutarsızlığa rastlanmaz. Bu nedenle bazı tefsirciler bu bölümün de Necran heyetine hitaben nazil oluduğu gibi yanlış bir düşünceye kapılmışlardı. Fakat buradan itibaren yer alan bölümün dile getiriliş biçimi, onun Yahudilere hitaben nazil olduğunu açıkça göstermektedir.

57.Yani, “Bizim kabul ettiğimiz ve sizin de kendi kitaplarınızın öğretileri ile desteklendiği ve tasdik edildiği için, ‘yanlış’ diye reddedemediğiniz inancımızda bize katılın.”

58. Yani, “Sizin Yahudiliğiniz ve Hıristiyanlığınız, Tevrat ve İncil indirildikten çok uzun zaman sonra ortaya çıktı. Oysa Hz. İbrahim (a.s) bu kitaplar gönderilmeden çok önce yaşadı. Şimdi, sıradan bir adam bile Hz. İbrahim’in (a.s) dininin hiçbir şekilde Yahudilik veya Hıristiyanlık olmayacağını kolayca anlayabilir. O halde eğer Hz. İbrahim (a.s) sizin de inandığınız gibi, doğru yolda ve kurtuluşa erenlerden ise, doğru yolda olmak ve kurtuluşa ermek için, Yahudilik veya Hıristiyanlığa uymanın şart olmadığı ortaya çıkıyor.” (Bkz. Bakara an: 135, 141)

59. Arapça hanîf kelimesi, diğer bütün yolları reddettikten sonra, bir tek belirli yola uymayı seçen kişi için kullanılır. Biz bu anlamı “Müslüman, imanında samimi olan” diye ifade ettik.

69 Kitap Ehlinden bir grup, sizi şaşırtıp-saptırmayı arzuladı; fakat onlar ancak kendi nefislerini şaşırtıp-saptırırlar da şuuruna varmazlar.

70 Ey Kitap Ehli, siz şahid olup dururken, ne diye Allah’ın ayetlerini inkâr ediyorsunuz?60

71 Ey Kitap Ehli, neden hakkı bâtıl ile örtüyor ve siz de bildiğiniz halde hakkı gizliyorsunuz?

72 Kitap Ehlinden bir bölümü, dedi ki: “İman edenlerin üzerine inene, gündüzün başlangıcında inanın, bitiminde ise inkâr edin. Belki onlar da dönerler.”61

73 “Ve sizin dininize uyanlardan başkalarına inanıp güvenmeyin.” De ki: “Hiç tartışmasız doğru olan yol Allah’ın dosdoğru yoludur. Size verilenin bir benzeri birine (İslâm peygamberine) veriliyor ya da Rabbinizin katında onlar (müslümanlar) size karşı deliller getiriyorlar, diye mi (bu telaşınız?) De ki: “Şüphesiz ‘lutuf ve ihsan (fazl)’ Allah’ın elindedir, onu dilediğine verir.61/a Allah (rahmetiyle) geniş olandır,62 bilendir.63

74 O, kime dilerse rahmetini tahsis eder. Allah büyük ‘lutuf ve ihsan (fazl)’ sahibidir.

75 Kitah Ehlinden öylesi vardır ki, ona bir kantar emanet bıraksan onu sana öder; onlardan öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet bıraksan, sen, onun tepesine dikilip-durmadıkça onu sana ödemez. Bu onların “ümmiler (zayıf ve bilgisizler veya Ehl-i Kitap olmayanlar) konusunda üzerinizde bir yol (sorumluluk) yoktur”64 demiş olmalarındandır. Oysa onlar kendileri de bildikleri halde Allah’a karşı yalan söylemektedirler.

76 Hayır; kim ahdine vefa eder ve sakınırsa şüphesiz Allah da muttaki olanları sever.

AÇIKLAMA

60. Bu cümle “Siz kendiniz şehadet edip dururken” şeklinde de anlaşılabilir. Fakat iki durumda da ifadenin anlamında bir değişiklik olmaz. Hz. Peygamber’in (s.a) temiz hayatı, O’nun ashabı üzerinde görülen derin etkisi, Kur’an’ın yüce öğretileri, o kadar açık ayetlerdir ki, peygamberlerin hayatlarına ve ilâhî kitapların tabiatına aşina olan hiç kimse O’nun peygamberliğini reddedemezdi.

O kadar ki, ehl-i kitap bazı zamanlarda apaçık Hakk’a karşı çıkamıyor ve ister istemez Kur’an’ın onları tekrar tekrar inatçılık ve Allah’ın apaçık ayetlerini görüp kalplerinde tamamen ikna olduktan sonra, bile bile Hakk’ı reddetmekle suçlamasının nedeni budur.

61. Bu, Medine’nin hemen dışında yaşayan Yahudi âlimlerinin ve liderlerinin İslâm Hareketi’nin gücünü zayıflatmak için kurdukları tuzaklardan biriydi. Onlar, sadece, gizli düzenlerle bazı müslümanları kandırmak için İslâm’a ilgi duyar görünüyorlardı. Amaçları müslümanların cesaretini kırmak ve yığınlar arasında Hz. Peygamber’in (s.a) söyledikleri ve öğrettikleri ile ilgili şüpheler uyandırmaktı. Bu amaçla Medine’ye müslüman olduğunu ilân eden, fakat daha sonra müslümanlar arasında ve onların Peygamber’inde şu şu kötülükleri gördüğü için İslâm’dan çıktığını açıklayan adamlar göndermeye başlamışlardı.

61/a Onların bu zavallı oyuna girmelerinin nedeni, İslâm’ı kıskanmaları ve ataların dinine bağlı olmalarıdır. Onlar şu sözlerle azarlanıyorlar: “Allah sizin önyargılarınızla sınırlı değildir; bilâkis, O kime dilerse hidayetini (doğru yol) verir. Şimdi de O, size verilen hidayetin bir benzerini, rahmeti nedeniyle, müslümanlara vermiştir. Sizin kurnazca tuzaklarınızın, hidayeti onlardan gideremeyeceğini veya onun yerine sapık yolu getiremeyeceğini, bilâkis bu tuzakların Rabbiniz katında sizin aleyhinize bir kanıt olacağını çok iyi anlamalısınız.” Allah bununla onların önyargılarından vazgeçip, başka birine (Hz. Muhammed (s.a)) indirilmiş de olsa Hakk’a tâbi olmayı mı; yoksa inatlarında direnip müslümanların, Rableri önünde kendi aleyhlerinde kullanabilecekleri deliller ortaya koymaya devam etmesine rağmen, sadece inatçı ve önyargılı oluşları nedeniyle Hakk’ı reddetmeyi mi seçeceklerini görmek istemiştir.

62. Arapça “Vâsi” Her şeyi kaplayan kelimesi genellikle Kur’an’da şu üç durumda geçer:

1) Bir topluluğun dar görüşlülükle uyarıldığı ve onlara Allah’ın kendileri gibi olmadığı hatırlatıldığında,

2) Birisi cimrilik ve hasisliği nedeniyle azarlandığı ve Allah’ın onun gibi cimri olmadığı söylendiği zaman,

3) İnsanlar, kendi tahayyül kapasitelerinin sınırlı olması nedeniyle Allah’ın sonlu olduğuna inandıklarında, onlara Allah’ın sonsuz ve sınırsız olduğu söylenir. (Bkz. Bakara an: 116).

63. Yani, “Allah, kimin şerefli ve daha faziletli olmayı hakettiğini bilir.”

64. Yani, “Onlardan sadece Yahudilerle olan ilişkilerinde adaletli olmaları isteniyor ve Yahudi olmayan birinin mülkünü gaspetmekte bir beis görülmüyordu. Bu inanç sadece cahil Yahudi yığınları arasında yaygın değildi. Bilâkis bütün dinî sistem, İsrailliler ve İsrailli olmayanlarla kurulan ilişkilerde tamamen farklı davranmaya müsaade edecek bir şekilde yoğrulmuştu. Onların ahlâkî değerleri belli bir tür davranışı İsrailoğulları’ndan birine karşı yapmayı yasaklıyor, fakat Yahudi olmayan birine karşı o şekilde davranmaya izin veriyordu. Aynı şey bir İsrailli için doğru oluyor; fakat İsrailli olmayan biri için ise yanlış kabul ediliyordu. Örneğin Kitab-ı Mukaddes şöyle der: “Her yedi yılın sonunda… komşusuna bir şey ödünç veren kişi onu bağışlasın…”, fakat “eğer bir yabancı(ya borç vermiş) iseniz onu geri isteyebilirsiniz.” (Tesniye, 15;1-3). Başka bir yerde de tefecilikle (faiz) ilgili kanun şu şekilde ifade edilmiştir: “Bir yabancıya faizle borç verebilirsiniz, fakat kardeşinize faizle borç vermemelisiniz.” (Tesniye, 23;20). “Eğer bir adam İsrailoğulları’ndan birinin bir şeyini çalsa, onunla ticaret yapsa veya onu satsa, bu kişi öldürülür.” (Tesniye, 24:7). Talmud’da denilmektedir ki: “Şayet bir İsrailli’nin boğasını İsrailli olmayan bir kimsenin boğası yaralarsa, İsrailli’ye tazminat vermek zorundadır. Eğer İsrailli’nin boğası İsrailli olmayanın boğasını yaralarsa, İsrailli tazminat vermek zorunda değildir. Bir kimse kaybolmuş bir şey bulursa ve bulduğu şey İsraillilerin yerleşim bölgesindeyse, bulduğu şeyi sahibine vermek için ilân etsin. Şayet, İsrailli olmayanların bölgesinde bulunmuşsa, ilân etmeye gerek yoktur. İsmail’in Rabbi diyor ki: Eğer bir ümmi ile bir İsrailli arasında anlaşmazlık çıkmışsa, mahkemedeki hâkim, kardeşinin lehine bitmesi için uğraşsın. Mümkün değilse ümmilerin kanunlarına göre, kardeşinin lehine bir sonuç almaya çalışsın. Ve “Bu sizin kanununuza göredir” desin. Her iki kanundan da yararlanamıyorsa, hangi yolla olursa olsun, İsrailli kardeşini kazandırsın. İsmail’in Rabbi, “İsrailli olmayanların zaaflarından yararlanın” diyor.” (Talmudic Mıscelleny. Paul İsaac Hershum. 1880, London. Sh. 37, 210-221).

77 Allah’ın ahdini ve yeminlerini az bir değere karşılık satanlar, işte onlar; ahirette onlar için hiç bir pay yoktur, kıyamet gününde Allah, onlarla konuşmaz, onları gözetlemez ve onları arındırmaz.65 Ve onlar için acıklı bir azab vardır.

78 Onlardan öyleleri vardır ki, dillerini kitaba doğru eğip bükerler, siz onu (bu okur göründüklerini) kitaptan sanırsınız diye.66 Oysa o kitaptan değildir. “Bu Allah katındandır” derler. Oysa o, Allah katından değildir. Ve onlar, kendileri de bildikleri halde Allah’a karşı (böyle) yalan söylerler.

79 Beşerden hiç kimsenin, Allah kendisine Kitabı, hükmü ve peygamberliği versin de, sonra o, insanlara: “Allah’ı bırakıp bana kulluk edin” deme (hakkı ve yetki)si yoktur. Fakat o, “Öğretmekte olduğunuz ve ders alıp vermekte bulunduğunuz Kitaba göre Rabbânî’ler67 olunuz (deme görevindedir.)”

AÇIKLAMA

65. Onlar günahların en kötüsünü işlemelerine rağmen hâlâ hesap gününde Allah’ın gözdeleri olacaklarından, O’nun rahmet ve iltifatına sadece kendilerinin sahip olacağından emindirler. Çünkü onlar ahiret’te, azizlerin şefaati ile dünyada işledikleri günahların cezalarından ahiret’te kurtulacaklarına inanıyorlardı. Fakat o gün onlara umduklarından farklı bir şekilde davranılacaktır.

66. Arapça metni sadece şeklen ele alırsak, “onların Kitab’ın asıl anlamından uzaklaştıkları ve kelimeleri değiştirerek anlamını saptırdıkları” anlatılmak isteniyor denebilir. Fakat metnin gerçek anlamı şudur: Kitab’ı okurlarken onlar kendi çıkarlarına, kendi icat ettikleri dinî inançlara veya teorilere uygun olmayan belirli bazı kelime veya cümlelerde dillerini sürçtürüyorlardı. Böylece, insanları zihnî hatalara, yanlış sonuçlara ve yanlış dinî inançlara yöneltmek için anlamları değiştiriyorlardı. Ne yazık ki, bazılarının Kur’an’da da aynı şeyi denemeye çalıştığı görülmüştür. Örneğin Hz. Peygamber’in (s.a) insanüstü özelliklere sahip olduğuna inananlar, Kehf suresinin 110. ayetini (Gul innema ene beşerûn mislüküm) değiştirip (Gul innema ene beşerün mislükum) diye okuyorlardı. Birinci ve doğru okuyuş: “De ki (Ey Peygamber), Ben de sizin gibi bir beşerim” anlamına gelir. Halbuki ikinci okuyuş anlamı saptırır: “De ki (Ey Peygamber), gerçekte Ben sizin gibi bir beşer değilim.”

67. Rabbâni (rabbi) Yahudilerin dinî işlerini yöneten, ibadetlerini düzenleyen ve kanununu yürüten, yorumlayan dinî görevlinin adıdır.

80 O, melekleri ve peygamberleri sizin Rabler edinmenizi emretmez. Siz, müslümanlar olduktan sonra, size küfrü mü emredecek?68

81 Hani Allah peygamberlerden ‘kesin bir söz (misak)’ almıştı: “Andolsun size Kitap ve hikmetten verip sonra size beraberinizdekini doğrulayan bir peygamber geldiğinde, ona kesin olarak iman edecek ve ona yardımda bulunacaksanız.”69 Demişti ki: “Bunu ikrar ettiniz ve bu ağır yükümü aldınız mı?” Onlar: “İkrar ettik” demişlerdi de “Öyleyse şahid olun, ben de sizinle birlikte şahid olanlardanım” demişti.

82 Artık kim bundan sonra sırt çevirirse, onlar fasık olanlardır.70

83 Peki onlar, Allah’ın dininden başka bir din mi arıyorlar? Oysa göklerde ve yerde her ne varsa -istese de, istemese de- O’na teslim olmuştur71 ve O’na döndürülmektedirler.

AÇIKLAMA

68. Bu iki ayet, birçok topluluğun peygamberlerine atfettikleri yanlış sıfatların, bir meleği veya bir peygamberi ilâh veya tapınma nesnesi yapmak için Kitap’ta yaptıkları değişiklikerin toptan reddedilişidir. Burada önemli bir formül gözler önüne serilmektedir. Allah’tan başkasına ibadeti öğreten ve Allah’ın bir kulunu ilâhlık makamına yücelten hiçbir mesaj Allah’ın talimatı olamaz. Bu nedenle bir kitapta böyle bir şeyin varlığı, onun sonraki yılarda sapık bir kimse tarafından kitaba eklendiğinin açık bir delili olarak görülmelidir. O halde “Allah’ın oğlu olma veya O’na eşit olma” iddiası hiçbir şekilde Hz. İsa’nın (a.s) kendisi tarafından ortaya konulmuş olamaz. Ancak O’nun sapık takipçilerinden biri bunu uydurmuş olabilir.

69. Bu şu anlama gelir: “Ey kitap ehli! Siz, kendi peygamberinize verdiğiniz sözle Muhammed’e (s.a) inanmak ve O’na yardım etmekle yükümlüsünüz. Çünkü biz her peygamberden (ve onlara uyanlardan), yeryüzünde bizim öngördüğümüz hayat tarzını kurmak ve tebliğ etmek için tarafımızdan gönderilen her peygambere yardım etmeleri konusunda söz aldık. Bu nedenle siz O’na karşı önyargılı olmamalısınız, dini de kendi tekelinizde sanmamalısınız; Hakk’a karşı çıkmak yerine, Hakk’ı yaymak amacıyla ortaya çıkan bayraktarın sancağı altında toplanmalısınız.”

Bu bağlamda bu sözün Hz. Muhammed’den (s.a) önce gelen bütün peygamberlerden alındığını açıkça belirtmekte yarar var. Böylece her peygamber kendinden sonra gelecek olan peygamberi halkına haber vermiş ve onlardan, gelen peygambere uymaları istenmiştir. Fakat Hz. Muhammed’den (s.a) de böyle bir söz alındığını bildirir bir delile, ne Kur’an’da, ne de hadislerde rastlanmamaktadır. O, ümmetine kendisinden sonra bir peygamber geleceğini de bildirmemiştir. Aksine O, peygamberlerin sonuncusu olduğunu söylemiştir.

70. Bu, Ehl-i Kitab’ın, Hz. Muhammed’e (s.a) karşı çıkıp O’nun davetini reddederek Allah’a verdikeri sözü tutmadıkları anlamına gelir. Onlar kendi peygamberlerinin Allah’la yaptığı sözleşmeyi önemsemiyorlardı. Bu nedenle onlar, Allah’ın koyduğu sınırları aşan azgın ve sapıklardır.

71. Yani, “Bütün kâinat ve onun içindekiler İslâm’a uyup Allah’a teslim olurken, aynı kâinatta yaşayan bu kâfirler İslâm’dan başka hangi hayat nizamına uymaya çalışıyorlar?”

84 De ki: “Biz Allah’a, bize indirilene, İbrahim, İsmail, İshak, Yakub ve torunlarına indirilene, Musa’ya, İsa’ya ve peygamberlere Rablerinden verilenlere iman ettik. Onlardan hiç biri arasında ayrılık gözetmeyiz.72 Ve biz O’na teslim olmuşlarız.”

85 Kim İslâm’dan başka bir din ararsa asla ondan kabul edilmez. O, ahirette de kayba uğrayanlardandır.

86 Kendilerine apaçık belgeler geldiği ve peygamberin hak olduğuna şahid oldukları halde, imanlarından sonra küfre sapan bir kavmi Allah nasıl hidayete erdirir?73 Allah, zulmeden bir kavmi hidayete erdirmez.

87 İşte bunların cezası, Allah’ın meleklerin ve bütün insanların lanetlerinin üzerine olmasıdır.

88 İçinde temelli kalıcıdırlar. Onların azabı hafifletilmez ve onlar gözetilmezler.

89 Ancak bundan sonra tevbe edenler. ‘salih olarak davrananlar’ başka. Çünkü Allah, gerçekten bağışlayandır, esirgeyendir.

90 Doğrusu, imanlarından sonra küfredenler, sonra küfürlerini arttıranlar;74 bunların tevbeleri kesinlikle kabul edilmez. İşte bunlar, sapıkların ta kendileridir.

91 Şüphesiz küfredip kâfir olarak ölenler, bunların hiç birisinden, yeryüzü dolusu altın olsa -bunu fidye olarak verse de- kesin olarak kabul edilmez. Onlar için acıklı bir azab vardır ve onların yardımcıları yoktur.

AÇIKLAMA

72. “Biz farklı peygamberlere farklı davranmayız”, biz onların herbirini kabul eder ve hiçbirini reddetmeyiz. Onlardan hiçbirine yalancı demeyiz, hepsinin hak peygamber oluduğuna inanırız. Biz önyargıdan ve cehaletten uzağız, yeryüzünün neresine gelirse gelsin Allah’tan Hakk’ı (Gerçek) getiren her rasulun hak olduğuna şehadet ederiz.”

73. Burada Hz. Peygamber’in (s.a) zamanında yaşayan Yahudi âlimlerinin, O’nun gerçekten Allah’ın peygamberi olduğunu ve O’nun öğretilerinin daha önceki peygamberlerle aynı olduğunu açıkça anlayıp, şehadet ettikleri anlatılıyor. Fakat buna rağmen onlar, sadece, O’nu reddetmekle kalmadılar; yüzyıllardan beri süren önyargıları, inatçılıkları ve Hakk’a düşman oluşları nedeniyle, aynı zamanda O’na düşman da oldular.

74. “Onlar küfürde direndiler”: İmanı reddetmekle kalmadılar, daha da ileri gidip ona karşı düşmanlık ve kötü niyetlerini ortaya koydular. Kafalarda şüpheler ve sorular yaratarak ve tebliği başarısız kılmak için çeşitli tuzak ve gizli planlar kurarak insanları Allah’ın yolundan engellemek için ellerinden geleni yaptılar.

92 Sevdiğiniz şeylerden infak edinceye kadar asla iyiliğe erişemezsiniz.75 Her ne infak ederseniz, şüphesiz Allah onu bilir.

93 Tevrat indirilmeden evvel, İsrail’in76 kendine haram kıldıklarından başka, İsrailoğullarına77 bütün yiyecekler helal idi. De ki: “Şu halde eğer doğruysanız, Tevrat’ı getirin de onu okuyun.”

94 Artık bundan sonra kim Allah’a karşı yalan düzüp-uydurursa, işte onlar, zalim olanlardır.

95 De ki: “Allah doğru söyledi. Öyleyse Allah’ı bir tanıyan (Hanif)ler olarak İbrahim’in dinine uyun. O, müşriklerden değildi.”78

AÇIKLAMA

75. Bundan kasıt, Yahudilerin fazilet konusundaki yanlış anlayışlarını ortadan kaldırmaktır. Onlara göre en büyük fazilet, yüzyıllardan beri ataları tarafından uygulanan gelenekleri dış görünüşlerinde sergilemekti.

Bunun yanısıra onlar, fazileti (birr), bilginlerinin ortaya koyduğu legal sistemin standartlarıyla ölçüyorlardı. Dıştan çok dindar görünmelerine rağmen en “muttaki”leri bile bağnaz, açgözlü ve cimri idi. Bunun da ötesinde onlar Hakk’ı satmakta veya Ona ihanet etmekte tereddüt etmiyorlardı. Yine de sıradan insanlar onları faziletli olarak tanıyorlardı. Burada onların gerçek fazilete (birr), sadece dışta kendi icat ettikeri bazı ibadetleri yapar görünmekle sahip olamayacakları; ancak Allah’ı sevip, O’nun dileğini her şeyden üstün tutarak birr’e erebileceklerinin söylenmesinin nedeni işte budur. Herhangi dünyevi bir şeyi Allah’tan çok seven bir kişi için fazilet kapısı kapalı olduğundan, Allah aşkı için sevdiği şeyleri feda etmeye hazır olmayan bir kimse gerçek iyiliğe (birr) ulaşamaz.

Bu sevgi ruhu olmaksızın yapılan ibadetler, kurtlar tarafından yenmiş bir tahta üzerine çekilen boya gibidir. Bir insanın bu dıştaki boya ile aldatılması mümkündür; fakat, Allah’ı bu tür düzenlerle aldatmak imkânsızdır.

76. 93. ayet bir itiraza cevap vermektedir. Yahudiler, Kur’an’ın ve Hz. Peygamber’in (s.a) talimatlarının esas noktalarında bir hata bulamayınca -çünkü bu din ile daha önceki peygamberlerin getirdiği din arasında fark yoktu- fıkıhla ilgili itirazlarda bulunmaya başladılar. İtirazlardan biri de Hz. Peygamber’in (s.a) diğer peygamberler zamanında helâl olan şeyleri haram kıldığı konusu idi.

77. Eğer İsrail kelimesi İsrailoğulları’nı kastediyorsa, onların Tevrat’ın indirilmesinden önce, geleneksel olarak yasak olan bazı şeyleri kendilerine yasakladıkları anlaşılır. Fakat eğer kelime Hz. Yakub’u (a.s) kastediyorsa (ki bu ihtimal daha kuvvetlidir), o zaman Onun bazı şeyleri sevmediği için veya bazı hastalıklara neden olduklarından dolayı yemediği, fakat Onun soyundan gelenlerin bunları yasak olarak kabul ettikleri anlaşılır. Bunu izleyen ayet, Kitab-ı Mukaddes’te devenin, yabanî tavşanın, vs. haram olduğunu bildiren hükmün Tevrat’ta olmadığını, fakat sonradan Yahudi bilginleri tarafından Tevrat’a sokulduklarını gösterir. (Bkz. Enam an: 122).

78. Burada onlara şu ders anlatılmak isteniyor: Hz. İbrahim (a.s) tarafından öğretilen yalnız Allah’a itaat ilkesi gerçek imanın köküdür. Fakat siz bunu terkettiniz ve O’nun yanısıra başka ilâhlar edindiniz. Bundan başka, yüzyıllar süren sürgün hayatınız boyunca Hz. İbrahim’in (a.s) dinini bıraktıktan sonra, bilginleriniz tarafından ortaya konulan küçük meselelerle uğraşmaya daldınız.

96 Gerçek şu ki, insanlar için ilk kurulan Ev, Bekke (Mekke) de, o, kutlu ve bütün insanlar (alemler) için hidayet olan (Kâbe)dir.79

97 Orda apaçık ayetler80 (ve) İbrahim’in makamı vardır. Kim oraya girerse o güvenliktedir.81 Ona bir yol bulup güç yetirenlerin Ev’i haccetmesi Allah’ın insanlar üzerindeki hakkıdır. Kim de küfre saparsa, kuşku yok, Allah alemlere karşı muhtaç olmayandır.

98 De ki: “Ey Kitap Ehli, Allah yapmakta olduklarınıza şahid iken, ne diye Allah’ın ayetlerine küfrediyorsunuz?”

99 De ki: “Ey Kitap Ehli, sizler şahidler olduğunuz halde, ne diye iman edenleri Allah yolundan -onda bir çarpıklık bulmaya yeltenerek- çevirmeye çalışıyorsunuz? Allah, yapmakta olduklarınızdan gafil değildir.”

AÇIKLAMA

79. Onların itirazı kıblenin eski peygamberlerin kıblesi olan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’dan Mekke’deki Mescid-i Haram’a çevrilmesi hakkındaydı.

Bu itiraza Bakara suresinde cevap verilmişti; fakat, Yahudiler bu eleştirilerinde direndikleri için burada bir kez daha cevap veriliyor. Kâbe’nin Hz. İbrahim (a.s) tarfından Mescid-i Aksa’dan önce inşa edildiği, bu nedenle kıble olması için zaman önceliğine sahip olduğu iddia edilir. Kitab-ı Mukkaddes, Mescid-i Aksa’nın Hz. Musa’dan (a.s) yaklaşık 450 yıl sonra Hz. Süleyman (a.s) tarafından yaptırıldığını (I Krallar, 6:1) ve O’nun krallığı döneminde kıble olduğunu yazar. (I Krallar, 8:29-30) Diğer taraftan, Arabistan’la ilgili tüm tarih kitapları ittifakla Kâbe’nin Hz. İbrahim (a.s) tarafından Hz. Musa’nın (a.s) gelişinden yaklaşık 900 yıl önce yapıldığını söyler. Kâbe’nin inşa edilmede zaman önceliğine sahip olduğu konusu o kadar kesindir ki, kimse bunu inkâr edemez.

80. “Beyt” (Ev) kelimesinde, Allah’ın onu kabul ettiğini ve “Kendi Evi” olarak tayin ettiğini gösteren birçok ayetler vardır. Çok verimsiz bir yerde yapılmış olmasına rağmen, Allah orada yaşayanlara rızıkları için vesile kılmıştır. Bunun yanısıra, İslâm’ın gelişinden önce tüm Arabistan’da 2500 yıldan beri süregelen karışıklık ve düzensizliğe rağmen, Kâbe ve çevresinde barış ve güvenlik hüküm sürüyordu. Sadece bununla da kalmıyordu; Kâbe’nin varlığı nedeniyle yılda dört ay Arabistan’da barış yapılıyordu. Bir başka işaret de Kâbe’yi yıkmak için, Mekke’ye 50 yıl önce saldırdığında Ebrehe ve ordusunun Allah’ın azabına uğramasıydı. Bu ayeterin nazil oluduğu dönemde, her Arap bu olayı bütün ayrıntıları ile biliyordu; olayı bizzat yaşayanlar da vardı.

81. Kâbe’nin kutsiyeti cehaletin en karanlık günlerinde bile o kadar saygı uyandırıyordu ki, kana susamış iki düşman bile onun içinde birbirlerine dokunmuyorlardı.

97. Ayette geçen kefere kelimesi, Allah’ın emrine uymayan ve maddi imkânı olduğu halde hac ibadetini yapmayan kişinin, teknik anlamıyla kâfir olacağı anlamına gelmez. Bir kişinin Allah’a ve peygamberine inanıp şehadet getirdikten sonra bile, bir kâfirin davranışını benimsediği anlamına gelir. Bu çok açıktır; çünkü, hac emri kâfirlere değil, müslüman olduğunu ilân edenlere hitapetmektedir. O halde bir müslüman hâkim bu kimsenin İslâm’dan çıkıp, bu nedenle kâfir ve mürted olduğu hükmüne varamaz.

“Allah… âlemlerden müstağnidir”. Allah’ın mümin olsun, kâfir olsun insanlardan hiçbirinin yardımına ihtiyacı yoktur. İhlaslı müminler olmak kulların kendi yararınadır. Diğer taraftan, Allah’ın emirlerini sözle veya fiille reddedenler, mümin olduklarını söyleseler bile, Allah tarafından mümin olarak kabul edilmeyeceklerdir.

100 Ey iman edenler, eğer kendilerine kitap verilenlerden herhangi bir gruba boyun eğecek olursanız, sizi imanınızdan sonra tekrar küfre döndürürler.

101 Allah’ın ayetleri size okunuyorken ve O’nun Resulü içinizdeyken nasıl oluyor da inkâr ediyorsunuz? Kim Allah’a sımsıkı tutunursa, artık elbette o, dosdoğru olan bir yola iletilmiştir.

102 Ey iman edenler, Allah’tan nasıl korkup-sakınmak gerekiyorsa öylece korkup-sakının ve siz, ancak müslüman olmaktan başka (bir din ve tutum üzerinde) ölmeyin.82

103 Allah’ın ipine hepiniz sımsıkı yapışın.83 Dağılıp ayrılmayın. Ve Allah’ın sizin üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani siz düşmanlar idiniz. O, kalplerinizin arasını uzlaştırıp-ısındırdı ve siz O’nun nimetiyle kardeşler olarak sabahladınız. Yine siz, tam ateş çukurunun kıyısındayken, oradan sizi kurtardı.84 Umulur ki hidayete erersiniz diye, Allah, size ayetlerini işte böyle açıklar.85

104 Sizden, hayra çağıran, iyiliği (marufu) emreden ve kötülükten (münkerden) sakındıran bir topluluk bulunsun. Kurtuluşa erenler işte bunlardır.

AÇIKLAMA

82. Yani, “Son nefesinize kadar Allah’a bağlı ve itaatkâr olun.”

83. “Allah’ın ipi” O’nun tarafından belirlenen hayat tarzıdır. O bir “ip”tir, çünkü müminlerin Allah’la ilişkilerini sağlam tutar ve aynı zamanda onları birbirlerine bağlayıp, bir toplum halinde birleştirir.

“Allah’ın ipine hepiniz sımsıkı yapışın” ifadesi, müslümanların Allah’ın yoluna en büyük önemi vermeleri, dini, tüm ilgilerinin merkezi yapmaları ve onu yaymak için güçlerinin sonuna kadar çabalayıp, ona hizmette işbirliği yapmaları gerektiği anlamına gelir. Bu ipi gevşettikleri ve onun ana prensiplerinden uzaklaştıkları anda bölücülükten şikâyet etmeye başlayacaklar ve daha önceki peygamberlerin kavimleri gibi bölümlere ve alt-bölümlere ayrılacaklardır. Bunun bir sonucu olarak, geçmiş peygamberlerin ümmetleri bu dünyada da, ahiret’te de rezil olmuşlardır.

84. Bu, Arapların İslâm’dan sonra içinden çıktıkları dehşet verici duruma işaret etmektedir. İslâm’dan önce Arap kabileleri düşman kamplara bölünmüştü ve bu kamplar incir çekirdeğini doldurmaz nedenler için savaş yapıyorlardı. İnsan hayatı kutsiyetini kaybetmişti ve insanlar vicdansızca öldürülüyordu. Eğer İslâm lütfedip onları kurtarmasıydı, düşmanlık ateşi tüm Arabistan’ı yakabilirdi. Bu lütuf, bu ayetlerin nazil olduğu dönemde Medine’de elle tutulur bir şekilde gözlenebiliyordu. Yıllardan beri birbirine düşman olan, kanlı savaşlar yapan ve birbirlerine vahşi saldırılarda bulunan Evs ve Hazrec kabileleri İslâm’ı kabul ettikten sonra birbirleriyle kardeş olmuşlardı. Sadece bununla da kalmamış, tarihte hiç eşine rastlanmayacak bir şekilde Mekke’den gelen muhacirlerin rahat etmesi için emsalsiz fedakârlıklar yapmışlardı.

85. “Eğer görebilen gözlere sahipseniz, çıkarınızın Allah’ın yoluna sımsıkı sarılmakta mı, yoksa onu terkedip eski cahiliye yollarına dönmekte mi olduğunu, veya size hayır dileyenin Allah ve Rasûlü mü, yoksa sizi eski halinize döndürmek isteyen Yahudiler, putperestler ve münafıklar mı olduğunu anlayabilirdiniz.”

105 Kendilerine apaçık belgeler geldikten sonra, parçalanıp ayrılan ve anlaşmazlığa düşenler gibi olmayın.86 İşte onlar için büyük azab vardır.

106 Bazı yüzlerin ağaracağı, bazı yüzlerin de kararacağı gün… Yüzleri kapkara-kesilecek olanlara: “İmanınızdan sonra inkâr ettiniz, öyle mi? Öyleyse inkâr etmenize karşılık olarak azabı tadın” (denilir).

107 Yüzleri ağaranlar ise, artık onlar Allah’ın rahmeti içindedirler, içinde de temelli kalacaklardır.

108 Bunlar sana hak olarak okumakta olduğumuz Allah’ın ayetleridir. Allah, alemlere zulüm isteyen87 değildir.

109 Göklerde olanlar da, yerde olanlar da Allah’ındır ve (bütün) işler Allah’a döndürülür.

110 Siz, insanlar için çıkarılmış hayırlı bir ümmetsiniz;88 maruf (iyi ve İslâm’a uygun) olanı emreder, münker olandan sakındırır ve Allah’a iman edersiniz. Kitap Ehli89 de inanmış olsaydı, elbette kendileri için hayırlı olurdu. İçlerinden iman edenler vardır, fakat çoğunluğu fıska sapanlardır.

111 Onlar size ezadan başka kesinlikle bir zarar veremezler. Eğer sizinle savaşırlarsa size arkalarını dönüp kaçarlar. Sonra kendilerine yardım da edilmez.

AÇIKLAMA

86. Bu, Allah’ın Rasûlü’nün getirdiği apaçık delillere ve hidayet’e kavuşan, fakat daha sonra hidayet’in ana prensiplerinden ayrılıp, çok küçük ve önemsiz meselelere dayanarak kendilerini farklı farklı gruplara ayıran, anlamsız ve faydasız tartışmalarla uğraşan toplulukları kasteder. Onlar, bu anlamsız tartışmalara o denli kendilerini kaptırmışlardır ki, Allah’ın onlara emanet ettiği asıl görevi unutmuşlar ve hatta insanoğlunun başarı ve kurtuluşunun dayanağını teşkil eden ana prensiplere bile ilgi duymaz olmuşlardı.

87. Allah, insanlara zulmetmek istemediği için, onlara, hesabını verecekleri şeyleri önceden haber vererek, doğru yolu (hidayet) gösteriyor. O halde artık bundan sonra doğru yolu bırakıp sapık yollara girenler kendi kendilerine zulmediyorlar demektir.

88. Bu, Bakara Suresi’nde yapılan ilânın bir tekrarıdır. Hz. Peygamber’e (s.a) uyanlara, başarısızlıkları nedeniyle İsrailoğulları’nın elinden alınan diğer insanlara önderlik yapma görevinin kendilerine verildiği hatırlatılıyor. Müslümanlar, liderlik için gerekli olan tüm niteliklere sahip olduklarından bu göreve lâyık görülmüşlerdir. Bunlar; pratikte iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak, Allah’tan başka ilâh olmadığına inanmak ve bu inancın ifade ettiği gereklilikleri pratikte uygulayarak göstermektir. O halde müslümanlar, kendilerine emanet edilen görevin sorumluluğunun bilincine varmalı ve kendilerinden öncekilerin düştükleri hatalara düşmemelidirler. (Bkz. Bakara an: 123, 144)

89. Burada “Ehl-i Kitap” ile Yahudiler kastediliyor.

112 Her nerede bulunurlarsa bulunsunlar -Allah’ın ipine ve insanların ipine (ahdine) sığınanlar başka- onlara zilet (horluk damgası) vurulmuştur.90 Onlar, Allah’tan bir gazaba uğradılar da üzerlerine aşağılanma (damgası) vuruldu. Bu, Allah’ın ayetlerini inkâr etmeleri ve peygamberleri haksız yere öldürmeleri nedeniyledir. (Yine) Bu, isyan etmeleri ve haddi aşmaları dolayısıyladır.

113 Onların hepsi bir değildir. Kitap Ehli’nden bir topluluk vardır ki, gece vaktinde ayakta durup Allah’ın ayetlerini okuyarak secdeye kapanırlar.

AÇIKLAMA

90. Yani, “Onların dünyada yaşadıkları en ufak bir güvenlik bile kendileri tarafından kazanılmamıştır; aksine, başkalarının yardımları ve nezaketi nedeniyle güvenliğe sahip olmuşlardır. Onlar bunu, ya Allah adına müslüman devletlerden ya da başka nedenlerle gayri müslim devletlerden almaktadırlar. “Eğer bazı durumlarda biraz politik güç kazanmışlarsa bunu bile kendi çabalarıyla değil, başkaları sayesinde elde etmişlerdir.

114 Bunlar, Allah’a ve ahiret gününe iman eder, maruf olanı emreder, münker olandan sakındırır ve hayırlarda yarışırlar. İşte bunlar salih olanlardandır.

115 Onlar hayırdan her ne yaparlarsa, elbette ondan yoksun bırakılmazlar. Allah, muttakileri bilendir.

116 Gerçekten küfredenlerin ise, ne malları, ne çocukları, onlara Allah’tan yana bir şey sağlayamaz. İşte onlar, ateşin halkıdırlar, onda temelli olarak kalacaklardır.

117 Onların bu dünya hayatındaki harcamaları kendi nefislerine zulmetmiş olan bir kavmin ekinine isabet eden kavurucu soğukluktaki bir rüzgâra benzer ki, onu (ekini) helak etmiştir.91 Allah, onlara zulmetmedi, fakat kendi nefislerine kendileri zulmetmektedirler.

118 Ey iman edenler, kendinizden olmayanı sırdaş edinmeyin. Onlar size kötülük ve zarar vermeye çalışırlar, size zorlu bir sıkıntı verecek şeyden hoşlanırlar.92 Buğz (ve düşmanlıkları) ağızlarından dışa vurmuştur, sinelerinin gizli tuttukları ise, daha büyüktür. Size ayetlerimizi açıkladık; belki akıl erdirirsiniz.

AÇIKLAMA

91. Bu misalde “Ekin” (Hars), insan hayatını sembolize eder. Çünkü insan, hayatta iyi ve kötü işleri eker ve ahiret’te bunları biçer. “Rüzgar” da, kâfirleri yani mallarını bağışlayıp, insanlar yararına harcamaya sevkeden yüzeysel ve iki yüzlü bir yardım isteğini temsil etmektedir. “Kavurucu soğuk” ise insanın tüm iş ve faziletlerini anlamsız kılacak bir şekilde İlâhî Kanun’a uymamayı ve ona inançtaki eksikliği ifade eder. Allah bu misalle şu dersi öğretir: Hava, tahılların yetişmesi için yararlı olabildiği gibi, eğer içinde kavurucu soğuk varsa, zararlı olup onları yok da edebilir. Aynı şekilde sadaka verip yardım etmek de ahiret’te toplanacak olan hesabın çoğalmasına yardım ettiği gibi, eğer küfürle zehirlenmişse aynı ürünü mahvedebilir de. Allah hem insanın, hem onun sahip olduğu servetin ve hem de onun etkinlikte bulunduğu alanın Hakimi’dir. Eğer Allah’ın kulu, Rabbinin Hakimliğini kabul etmez veya kanunsuz olarak tapınma nesneleri bulup, Onun nimetlerini tüketmede, O’nun kanunlarını çiğnerse, suçlu olacaktır. Aksine bu harcamaları için cezalandırılacaktır. Böyle bir insanın verdiği sadaka, efendisinin hazinesinden bir miktar para çalıp, onn efendisinin istemediği şekilde harcayan kölenin verdiği sadakaya benzer.

92. Burada Allah, müslümanları, Medine’nin çevresinde yaşayan Yahudilerin münafıkça tavırlarına karşı uyarıyor. Evs ve Hazrec kabileleri eskiden beri onlarla dostça ilişkiler içindeydiler ve İslâm’ı kabul ettikten sonra bile bu samimi tutumlarına devam ettiler. Bunun aksine Hz. Peygamber’e (s.a) ve getirdiklerine düşman olan Yahudiler, yeni harekete katılan hiç kimseye dostluk göstermediler. Yine de dışta Ensar’a dostmuş gibi göründüler; fakat gerçekte,onların en azılı düşmanı idiler. Onlar bu dış görünüşteki dostluktan yararlanarak müslüman topluluğunda ayrılık ve karışıklık yaratmaya uğraşıyorlardı. Aynı zamanda Müslüman topluluğun sırlarını öğrenip, düşmanlara açıklamayı da ihmal etmiyorlardı. Bu nedenle Allah, müslümanları, bu tip insanlara güvenmemeleri için uyarıyor.

119 Sizler, işte böylesiniz: onları seversiniz, oysa onlar sizi sevmezler.93 Siz Kitabın tümüne inanırsınız, onlar sizinle karşılaştıklarında “inandık” derler, kendi başlarına kaldıklarında ise, size karşı olan kin ve öfkelerinden dolayı parmak uçlarını ısırırlar. De ki: “Kin ve öfkenizle ölün.” Şüphesiz Allah, sinelerin özünde saklı duranı bilendir.

120 Size bir iyilik dokununca onları tasalandırır, size bir kötülük isabet edince ise onunla sevinirler. Eğer siz sabreder ve sakınırsanız, onların ‘hileli düzenleri’ size hiç bir zarar veremez. Şüphesiz, Allah, yapmakta olduklarını kuşatandır.

AÇIKLAMA

93. Yani, “Siz kendi kitabınızın yanısıra onların kitabına da inandığınız halde, onlar sizin kitabınız Kur’an’ı reddediyorlar ve buna rağmen yine de sizi suçluyorlar. Onların sizden şikâyet etmelerine hiçbir neden yoktur; aksine siz, Kitab’ınıza inanmadıkları için onlardan şikâyetçi olmalısınız.”

121 Hani sen,94 mü’minleri savaşmak için elverişli yerlere yerleştirmek için evinden erkenden ayrılmıştın. Allah işitendir, bilendir.

AÇIKLAMA

94. Buradan itibaren Uhud Savaşı’ndan sonra nazil olan dördüncü bölüm başlar. Bu bölüm, müminlere sabır gösterip Allah’tan korktukları sürece, düşmanlarının tuzaklarının kendilerine hiçbir zarar veremeyeceğini bildiren bir tavsiye ile biten bir önceki bölüme çok güzel bir şekilde bağlanmıştır. Bu bölüm aynı temanın devamı niteliğindedir; çünkü Uhud’daki yenilgi, sabırsızlık ve Allah korkusunun azlığı nedeniyle yaşanmıştı.

Verilmek istenen derslerin ortaya konabilmesi için savaşın önemli olaylarının bir özeti sunulduğundan, bu olayların arka-planını gözönünde bulundurmak yararlı olacaktır. Çünkü bu bölümde olayların ayrıntılarına girilmeden, sadece önemli noktalarına değinilmiştir.

H.3. yılda Şevval ayının başlarında, Kureyş 3000 kişilik bir orduyla Medine’ye saldırdı. Müslümanlardan hem sayıca fazlaydılar, hem de daha iyi silahlanmışlardı. Bunun yanısıra, hepsi de Bedir’deki yenilginin öcünü alma arzusuyla yanıp tutuşuyordu. Hz. Peygamber (a.s) ve sahabeden tecrübeli olanlar Medine’yi duvarların içinde savunma taraftarıydılar. Fakat Bedir savaşına katılamayan gençler şehit olma isteği ile o denli dolu idiler ki, düşmanı karşılama fikri üzerinde duruyorlardı. Onların bu ısrarı üzerine Hz. Peygamber (s.a) şehrin dışına çıkmaya karar verdi. Bunun üzerine 1000 kişilik ordu ile yola çıktı; fakat Şavt’da, münafıkların lideri Abdullah İbn Ubey, 300 kişiyle birlikte ordu saflarından çekildi. Doğal olarak onun bu ihaneti müslüman askerler arasında karışıklığa yol açtı. O kadar ki Beni Harise ve Beni Seleme kabileleri cesaretlerini kaybettiler ve kararsızlık içinde geri dönmeyi düşünmeye başladılar. Fakat azim sahibi sahabeler sayesinde bu düşünceden kurtuldular.

Hz. Peygamber (a.s) Abdullah İbn Ubey’in ayrılışından sonra kalan 700 kişiyle Uhud dağına doğru yola çıktı. Bu dağ, Medine’den takriben 4 mil uzaktadır. Adamlarını, Uhud dağı arkalarına, Kureyş ordusu karşılarına gelecek şekilde düzenledi. Böylece saldırıya müsait bir tek geçit kalıyordu. Hz. Peygamber (s.a) oraya da Hz. Abdullah İbn Cübeyr’in (r.a) kumandasında 50 okçu yerleştirdi ve onlara şöyle dedi: “Düşmanlardan hiçbirinin bize yaklaşmasına izin vermeyin ve hiçbir şekilde yerinizden ayrılmayın. kuşların etlerimizi gagaladığını görseniz bile sakın yerlerinizi terketmeyin.”

Savaşın başlangıcında İslâm ordusu üstün durumdaydı ve düşman ordusunu bozguna uğratmayı başarmıştı. Fakat onlar, bu başarılı başlangıcı sonuca bağlayıp zafere ulaşmak yerine, mal hırsıyla gözleri dönmüş bir şekilde ganimet toplamaya başladılar. Geçidi koruyan okçular, arkadaşlarının kaçan düşmanı yağmaladıklarını görünce, ganimet toplayanlara katılmak üzere yerlerini terkettiler. Hz. Abdullah İbn Cübeyr (r.a) boş yere onları vazgeçirmek için Hz. Peygamber’in (s.a) kesin emrini hatırlattı. Sadece birkaç kişi onu dinledi. Düşman süvarilerine kumanda eden Halid İbn Velid bu fırsattan tam anlamıyla yararlandı. Dağın çevresini dolaşarak geçitten geçti ve Müslümanlara arkadan saldırdı. Hz. Abdullah İbn Cübeyr (r.a.) yanında kalan bir kaç kişi ile birlikte onları durdurmak için elinden geleni yaptı. Fakat Halid İbn Velid ganimet toplamaya koyulan müminlere ansızın saldırdı. Müminler arkadan gelen bu saldırıya o kadar şaşırmışlardı ki, geri dönüp kaçmaya başladılar. Fakat ne yazık ki, önlerinden de Mekke ordusu geri dönüp saldırıya başlamıştı. Bu durum savaşın müslümanların aleyhine dönmesine neden oldu. Savaş alanında hâlâ sabırla savaşan cesur müslümanlar da vardı. Fakat o sırada Hz. Peygamber’in (s.a) şehit olduğu söylentisi yayılmaya başladı. Sahabe bu söylentiden o denli etkilenmişti ki, savaş alanında sebat edenler bile cesaretlerini kaybettiler ve O’nun yanında sadece bir düzine kadar fedakâr müslüman kaldı. Sahabe Hz. Peygamber’in (s.a) yaralanmasına rağmen hâlâ yaşadığı haberini aldığında bu söylenti nerede ise gerçekleşecekti. O’nun yaşadığı haberini alınca tekrar etrafında toplandılar ve dağın emin bir yerine çekildiler.

Bu arada vukubulan acayip bir olayı belirtmekte yarar var: Kureyş ordusu bu fırsattan tam anlamıyla yararlanamadı, aksine Mekke’ye geri döndü. Bu çok garipti; çünkü eğer onlar kazandıkları zaferi sonuna kadar götürselerdi, önlerine hiçbir engel çıkmazdı. Müslümanlar o kadar perişan olmuşlardı ki, onlara karşı koymaları imkânsızdı.

122 O zaman sizden iki grup, neredeyse, ‘çözülüp geri çekilmek’ istemişti.95 Oysa Allah onların (velisi) yardımcısıydı. Artık mü’minler, yalnızca Allah’a tevekkül etmelidirler.

123 Andolsun, siz güçsüz iken Allah size Bedir’de yardımıyla zafer verdi. Şu halde Allah’tan korkup-sakının, O’na şükredebilesiniz.

124 Sen mü’minlere: “Rabbinizin size meleklerden indirilmiş üç bin kişiyle yardım-iletmesi size yetmez mi?” diyordun.96

125 Evet, eğer sabrederseniz, korkup-sakınırsanız ve onlar da aniden üstünüze çullanıverirlerse, Rabbiniz size meleklerden nişanlı beş bin kişiyle yardım ulaştıracaktır.

126 Allah bunu (yardımı) size ancak bir müjde olsun ve kalpleriniz bununla tatmin bulsun diye yaptı. ‘Yardım ve zafer (nusret)’ ancak üstün ve güçlü, hüküm ve hikmet sahibi olan Allah’ın katındandır.

127 (Ki bununla) Küfre sapanların ileri gelenlerini kessin (onları helak etsin) ya da ‘umutları suya düşmüşler olarak onları tepesi aşağı getirsin de geri dönüp gitsinler.’

128 (Allah’ın) Onların tevbelerini kabul etmesi veya zalimler olduklarından dolayı azablandırması işinden sana bir şey (sorumluluk ve görev) yoktur.

129 Göklerde ve yerde olanların tümü Allah’ındır. Kimi dilerse bağışlar, kimi dilerse azablandırır. Allah bağışlayandır, esirgeyendir.97

130 Ey İman edenler, faizi kat kat arttırılmış olarak yemeyin.98 Ve Allah’tan korkup-sakının, umulur ki, kurtulursunuz.
 

AÇIKLAMA

95. Bu iki grup, münafıkların lideri Abdullah İbn Ubey 300 adamıyla ayrıldığında tereddüte düşen Beni Seleme ve Beni Harise kabileleriydi.

96. Müslümanlar, 3000 kişinin karşısına 1000 kişiyle çıktıklarında aralarından 300 kişinin de ayrılması sonucu moralleri bozuldu, Hz. Peygamber (s.a) onları bu vaadle cesaretlendirdi.

97. Bu ayetler, Hz. Peygamber’in (s.a) savaş sırasında yaralandığında düşmanlarına karşı söylediği lânete bir cevap niteliğindedir. Hz. Peygamber (s.a) savaşta yaralanınca, ister-istemez düşmanlarının kötülüğü için dua etmiş ve “Peygamberi yaralayan bir toplum nasıl hâlâ kurtuluş içinde olabilir?” demişti.

98. Uhud’daki yenilginin en önemli nedeni, müslümanların servet gailesine düşmeleri olmuştu. Müslümanları ganimet toplama hırsı öyle bürümüştü ki, kazanmak üzere oldukları zaferi devam ettirmek yerine, ganimetleri toplamaya koyuldular. Hakim olan Allah’ın faize dikkat çekip yasaklamasının nedeni işte budur. Çünkü faizle borç para verenlerin, kendilerini, gece gündüz, kazanılmamış kârlarını arttırmaktan başka bir şey düşünmeyecek kadar kazanma hırsına kaptırdıkları, yaşanan bir gerçektir. Tabiî ki bu, onların paraya karşı açgözlülüklerini daha da arttırır.

131 Ve kâfirler için hazırlanmış olan ateşten sakının.

132 Allah’a ve Resulüne itaat edin, ki merhamet olunasınız.

133 Rabbinizden olan mağfirete ve eni, göklerle yer kadar olan cennete (kavuşmak için) yarışın; o, muttakiler için hazırlanmıştır.

134 Onlar, bollukta da, darlıkta da infak edenler, öfkelerini yenenler ve insanlar (daki hakların)dan bağışlama ile (vaz) geçenlerdir. Allah, iyilik yapanları sever.99

AÇIKLAMA

99. Faizin ihdas edilmesi, faiz alanlarda açgözlülük, hırs, cimrilik ve bencillik; faiz ödemek zorunda olanlarda ise nefret, kızgınlık, düşmanlık ve kıskançlık duyguları yaratır. İşte bu kötü duygular, Uhud’daki yenilgide belli bir ölçüde rol oynamışlardı. Bu nedenle Allah faizi yasakladı ve haram kıldı, onun aksine infakı emretti. Cennet’in faizle borç para veren açgözlüler için değil, infak eden ve cömertçe harcayanlar için hazırlandığı aşikârdır. (Bkz. Bakara an: 320).

135 Ve ‘çirkin bir hayasızlık’ işledikleri ya da nefislerine zulmettikleri zaman, Allah’ı hatırlayıp hemen günahlarından dolayı bağışlanma isteyenlerdir. Allah’tan başka günahları bağışlayan kimdir? Bir de onlar yaptıkları üzerinde bildikleri halde ısrarla durmayanlardır.

136 İşte bunların karşılığı, Rablerinden bağışlanma ve içinde ebedi kalacakları altından ırmaklar akan cennetlerdir. (Böyle) Yapıp-edenlere ne güzel bir karşılık (ecir var.)

137 Gerçek şu ki, sizden önce nice sünnetler gelip-geçmiştir. Bundan dolayı yeryüzünde gezip-dolaşın da yalanlayanların uğradıkları sonuç nasıl oldu bir görün.

138 Bu (Kur’an), insanlar için bir beyan, sakınanlar için de bir hidayet ve öğüttür.

139 Gevşemeyin, üzülmeyin; eğer (gerçekten) iman etmişseniz en üstün olan sizlersiniz.

140 Eğer bir yara aldıysanız, o kavme de benzeri bir yara değmiştir.100 O günleri; biz onları insanlar arasında devrettirip dururuz. Bu, Allah’ın iman edenleri belirtip-ayırması ve sizden şahidler (veya şehidler) edinmesi içindir.101 Allah, zulmedenleri sevmez;

141 (Yine bu) Allah’ın, iman edenleri arındırması ve küfre sapanları yok etmesi içindir.

142 Yoksa siz, Allah, içinizden cihad edenleri belirtip-ayırdetmeden ve sabredenleri de belirtip-ayırdetmeden cennete gireceğinizi mi sandınız?

143 Andolsun, siz onunla karşılaşmadan önce ölümü temenni ediyordunuz. İşte onu gördünüz, ama bakıp duruyorsunuz.102

144 Muhammed, yalnızca bir peygamberdir. Ondan önce nice peygamberler gelip-geçmiştir. Şimdi o ölürse ya da öldürülürse, siz topuklarınız üzerinde gerisin geriye mi döneceksiniz?103 İki topuğu üzerinde gerisin geri dönen kimse, Allah’a kesinlikle zarar veremez. Allah, şükredenleri pek yakında ödüllendirecektir.

AÇIKLAMA

100. Allah, Bedir savaşındaki zaferi hatırlatarak müslümanlara cesaret veriyor ve: “Bedir’deki bozgun nedeniyle kâfirler cesaretlerini yitirmediklerine göre, siz iman edenler, Uhud’daki bozgun için neden cesaretinizi kaybediyorsunuz?” diyor.

101. Arapça orijinal metin aşağıdaki iki anlama da gelebilir: “Allah bazılarınıza şehitlik şerefini vermek istedi” veya “Allah müminleri münafıklardan ayırdetmek istedi: Böylece müslüman topluluğuna verilen görevi yerine getirmeye yaraşır kişileri, yani Hakk’ın gerçek şahitleri, diğerlerinden ayırdedilmiş oluyordu.”

102. Bu şehit olma arzusuyla, Hz.Peygamber’i (s.a) kendi isteğine rağmen, Medine dışına çıkıp düşmanla çarpışmaya razı eden kişileri kastetmektedir.

103. Bu, Uhud Savaşı’nda müslümanlarla birlikte yer alan münafıkların zararlı konuşmalarına bir cevap niteliğindedir. Hz. Peygamber’in (s.a) öldürüldüğü söylentisi yayılınca, gerçek müminler tabiî olarak cesaretlerini kaybettiler; fakat münafıklar şöyle demeye başladılar: “Abdullah İbn Ubey’e gidelim ve bizim için Ebu Süfyan’dan aman dilemesini rica edelim.” Daha küstah olanları ise; “Eğer Muhammed gerçek bir peygamber olsaydı öldürülmezdi. Atalarımızın dinine dönsek daha iyi olur” diyecek kadar ileri gittiler. Allah böyle düşünenleri azarlar ve şöyle der: “Muhammed bir peygamberdir ve O’ndan önce gelen diğer peygamberler gibi ölümlüdür. Bu nedenle eğer sizin İslâm’a bağlılığınız Muhammed’in şahsına bağlıysa ve eğer O’nun ölümüyle tekrar küfre dönecekseniz, Allah’ın dininin size ihtiyacı yoktur.”

Bu ayet, Hz. Muhammed’in (s.a) diğer bütün peygamberler gibi ölümlü olduğunu vurgulamak için nazil olmuştur. Bir kaynağa göre Hz. Peygamber’in (s.a) öldüğü sabah, Hz. Ebu Bekir (r.a) Medine’de mescide girdiğinde bütün insanları şaşkın ve Hz. Ömer’i (r.a) de O’nun öldüğünden bahsetmenin günah olduğunu söyler bir halde buldu. Hz. Ebu Bekir (r.a) gitti ve olayın gerçek olup olmadığını araştırdı; tekrar mescide gelerek: “Bakın! kim Muhammed’e (s.a) tapıyor idiyse, Muhammed (s.a) öldü; kim de Allah’a tapıyor idiyse, Allah diridir ve ölmez” diye bağırdı. Daha sonra bu ayeti okudu. Sanki insanlar o zamana kadar hiç böyle bir ayetin nazil olduğunu bilmiyorlardı.

145 Allah’ın izni olmaksızın hiç bir nefis için ölmek yoktur. O, süresi belirtilmiş bir yazıdır.104 Kim dünyanın yararını (sevabını) isterse ona ondan veririz, kim de ahiret sevabını isterse ona da ondan veririz.105 Biz şükredenleri pek yakında ödüllendireceğiz.106

146 Nice peygamberle birlikte birçok Rabbani (bilgin)ler savaşa girdiler de, Allah yolunda kendilerine isabet eden (güçlük ve mihnet)den dolayı ne gevşeklik gösterdiler, ne de boyun eğdiler.107 Allah, sabır-gösterenleri sever.

147 Onların söyledikleri: “Rabbimiz, günahlarımızı ve işimizdeki aşırılıklarımızı bağışla, ayaklarımızı (bastıkları yerde) sağlamlaştır ve bize kâfirler topluluğuna karşı yardım et.” demelerinden başka bir şey değildi.

148 Böylece Allah, dünya sevabını da, ahiret sevabının güzelliğini de onlara verdi. Allah iyilikte bulunanları sever.

AÇIKLAMA

104. Burada müslümanlara ölüm korkusundan kaçmanın anlamsız olduğu öğütleniyor. Çünkü hiç kimse Allah’ın belirlediği zamandan bir dakika bile önce veya belirlenen zamandan bir dakika bile fazla yaşayamaz. Bu nedenle insanın dikkat etmesi gereken konu, ölümden nasıl kaçılacağı değil, bu dünyada kendisine verilen zamanı nasıl en iyi bir şekilde değerlendirebileceği olmalıdır. Önemli olan nokta şudur: İnsan kendisine verilen zamanı bu dünya hayatı için mi, yoksa ölümden sonraki hayat için mi harcayacaktır?

105. Sevap nedir? Sevap, bir amelin karşılığıdır. Dünyadaki sevap ile insanın amellerinin karşılığını dünyada elde etmesi; ahiret’teki sevap ile de, bu dünyadaki amellerinin karşılığını ahiret’te sürekli bulması kastedilmektedir. Yapılan her işin sonucu, yapan kişiyi kaçınılmaz bir şekilde takip ettiği için, İslâmî hayat görüşünde en önemli nokta, hayat için sarfedilen çabaların bu dünyanın geçici zevk ve çıkarları uğruna mı, yoksa ahiret’in son bulmayan zevkleri uğruna mı harcandığı konusudur. Bu soruya verilen cevap, kişinin iyi veya kötü olma konusundaki ahlâkî tutumunu belirler.

106. “Şükreden kullar”, an: 105’de ortaya konulan soruya doğru cevabı verdikleri için Allah’ın mükâfatını kazanan kimselerdir. Allah, onlara bu dünyanın sınırlı hayatının ötesinde sonsuz ve sınırsız bir hayatın varolduğunu ve bu dünyada yapılanların karşılığının, sadece bu dünya ile sınırlı olmayıp, kişiyi ahiret’e kadar takip ettiğini bildirmişti. Bu nedenle, Allah’ın öbür dünyada iyi amellerin karşılığını vereceği sözüne güvenen ve sonuçlarının bu dünyada ortaya çıkıp çıkmamasına veya sonucunun olumsuz olmasına aldırmaksızın bu amelleri işlemeye devam eden kişi, gerçekten şükreden bir kuldur. Diğer taraftan zamanlarını, paralarını ve enerjilerini bu dünyada “olumlu” bir sonuç oluşturması tahmin edilmeyen hiçbir şeye harcamayan kimseler ise, şükretmeyen, nankör kullardır. Onlar şükretmezler; çünkü onlar, Allah’ın, bu dünyada yapılanların ahiret’te karşılığının verileceğini bildiren sözünü doğru değerlendirmemişlerdir.

107. Yani, “Onlar, sayıca düşmanlarından az ve teçhizat yönünden zayıf olmalarına rağmen, bâtıla tapanlara boyun eğmemişlerdir.”

149 Ey iman edenler, eğer küfre sapanlara itaat ederseniz, sizi topuklarınız üzerinde gerisin-geri çevirirler,108 böylece büyük hüsrâna uğrayanlara dönersiniz.

150 Hayır, sizin mevlânız Allah’tır. O, yardım edenlerin en hayırlısıdır.

151 Kendisi hakkında hiç bir ispatlı delil indirmediği şeyi Allah’a ortak koştuklarından dolayı küfredenlerin kalplerine korku salacağız. Onların barınma yerleri ateştir. Zalimlerin konaklama yeri ne kötüdür.

AÇIKLAMA

108. “Onlar sizi, henüz kurtulduğunuz küfür durumuna tekrar geri döndüreceklerdir”. Bu uyarı tam zamanında yapılmıştı, çünkü Uhud yenilgisinden sonra münafıklar ve Yahudiler, müslümanları inançlarından döndürmeye çalıştılar. Yaptıkları yanlış mantıkî değerlendirme şu şekilde idi: “Eğer Muhammed (s.a) gerçekten peygamber olsaydı bir yenilgi yaşanmazdı. Buradan da anlaşıldığı üzere O, bir gün yenen, öbür gün de yenilen normal bir insandır. Allah’ın O’na yardım ve zafer vaadettiği sadece bir propagandadan ibarettir.”

152 Andolsun, Allah size verdiği sözünde sadık kaldı; siz O’nun izniyle onları kırıp-geçiriyordunuz. Öyle ki sevdiğiniz (zafer)i108/a size gösterdikten sonra, siz yılgınlık gösterdiniz, isyan ettiniz ve emir hakkında çekiştiniz. Sizden kiminiz dünyayı istiyor, kiminiz de ahireti istiyordu. Sonra (Allah) denemek için sizi ondan çevirdi. Ama (yine de) sizi bağışladı.109 Allah mü’minlere karşı fazl (ve ihsan) sahibi olandır.

AÇIKLAMA

108/a. Bu, okçuların durumuna işaret ediyor. Ganimet toplamaları yasaklandığında, onlar liderleriyle tartışıp O’na karşı geldiler ve yerlerinden ayrılarak savaşın müslümanların aleyhine dönmesine neden oldular.

109. Yani, “Sizin bu kaçışınız, eğer Allah sizi affetmeseydi, toptan helâk olmanıza yol açabilirdi. Allah’ın merhameti ve yardımı sayesinde bu kötü sonuçtan kurtuldunuz; çünkü, Kureyşliler zaferi kazanmış olmalarına rağmen hiçbir neden yokken geri dönüp gittiler.”

153 Siz o zaman durmaksızın uzaklaşıyor, kimseye dönüp bakmıyordunuz. Peygamber de sürekli sizi arkadan çağırıyordu.110 (Allah) Elinizden kaçırdıklarınıza ve size isabet edene üzülmemeniz için sizi kederden kedere uğrattı.111 Allah, yaptıklarınızdan haberi olandır.

154 Sonra kederin ardından üzerinize bir güvenlik (duygusu) indirdi, bir uyuklama ki,112 içinizden bir grubu sarıveriyordu. Bir grup da, canları derdine düşmüştü; Allah’a karşı haksız yere cahiliye zannıyla zanlara kapılarak: “Bu işten bize ne var ki?” diyorlardı. De ki: “Şüphesiz işin tümü Allah’ındır.” Onlar, sana açıklamadıkları şeyi içlerinde gizli tutuyorlar, “Bu işten bize bir şey olsaydı, biz burada öldürülmezdik” diyorlar. De ki: “Eğer evlerinizde de olsaydınız, üzerlerine öldürülmesi yazılmış olanlar, yine devrilecekleri yerlere gidecekti. (Bunu) Allah, sinelerinizdekini denemek ve kalplerinizde olanı arındırmak için (yaptı). Allah, sinelerin özünde saklı duranı bilendir.

155 İki topluluğun karşı karşıya geldikleri gün, sizden geri dönenleri, kazandıkları bazı şeyler dolayısıyla şeytan onların ayağını kaydırmak istemişti. Ama andolsun ki, Allah onları affetti. Şüphesiz Allah, bağışlayandır, yumuşak olandır.

AÇIKLAMA

110. Hz. Peygamber’in (s.a) cesareti ve sabrı, düşmanın hem önden, hem de arkadan saldırmasıyla ortaya çıkan karışıklığın apaçık bir felâkete dönüşmesini önledi. Bazı müslümanlar Medine tarafına, bazıları da Uhud’a doğru kaçışırken Hz. Peygamber (s.a) olduğu yerde kaldı ve imtihanı başarıyla geçen birkaç arkadaşıyla birlikte mevkiini korudu. O sırada kaçanlara şöyle bağırıyordu: “Ey Allah’ın kulları, bana gelin.”

111. Zaferin yenilgiye dönüşmesi, Hz. Peygamber’in (s.a) şehit olduğu söylentisinin yayılması, ashabdan bir çoğunun şehit olması, yaralıların acıklı durumu, vatanlarının tehlikede oluşu ve Medine’nin toplam nüfusundan bile fazla olan Kureyş ordusunun şehre girip yağma edeceği korkusu gibi kaygılar, üzüntünün artmasına neden olmuştu.

112. Bu, savaşta cesaretlerin kaybetmeyen müslümanlara bir yardım ve destekti. Bu kimseler öyle bir güven duygusu yaşamışlardı ki, acı içinde olmalarına rağmen kendilerini emin hissediyorlardı. Savaşta rol alan Hz. Ebu Talha (r.a) kendilerini, kılıçlarını ellerinden bırakacak kadar güven içinde ve emin hissetiklerini anlatmıştır.

156 Ey iman edenler, küfre sapanlar ile yer yüzünde gezip dolaşırken veya savaşta bulundukları sırada (ölen) kardeşleri için: “Yanımızda olsalardı, ölmezlerdi, öldürülmezlerdi” diyenler gibi olmayın. Allah, bunu113 onların kalplerinde onulmaz bir hasret olarak kıldı. Dirilten ve öldüren Allah’tır. Allah, yapmakta olduklarınızı görendir.

157 Andolsun, eğer Allah yolunda öldürülür ya da ölürseniz, Allah’tan olan bir bağışlanma ve rahmet, onların bütün toplamakta olduklarından daha hayırlıdır.

158 Andolsun, ölseniz de, öldürülseniz de şüphesiz Allah’a (varıp) toplanacaksınız.

159 Allah’tan bir rahmet dolasıyla, onlara yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın onar çevrenden dağılır giderlerdi. Öyleyse onları bağışla, onlar için bağışlanma dile ve iş konusunda onlarla müşavere et. Eğer azmedersen artık Allah’a tevekkül et. Şüphesiz Allah, tevekkül edenleri sever.

160 Eğer Allah size yardım ederse, artık sizi yenilgiye uğratacak yoktur ve eğer sizi ‘yapayalnız ve yardımsız’ bırakacak olursa, ondan sonra size yardım edecek kimdir? Öyleyse mü’minler, yalnızca Allah’a tevekkül etsinler.

161 Hiç bir peygambere, emanete ihanet yaraşmaz.114 Kim ihanet ederse, kıyamet günü ihanet ettiğiyle gelir. Sonra her nefis ne kazandıysa, (ona) eksiksiz olarak ödenir. Onlar haksızlığa uğratılmazlar.

AÇIKLAMA

113. Bunlar, onların hatalı düşüncelerinin sonucu olan üzüntü ve kuruntulardı. Allah’ın iradesinden kaçılamayacağı bir gerçektir. Bu tür kuruntular sadece, Allah’a değil, kendi plan ve programlarına güvenen kimselerin kalbinde keder ve acı yaratır. Bununla birlikte çabaları başarısızlıkla sonuçlandığında ellerini büküp yine de “Of! Şöyle şöyle yapılsaydı, şu şu sonuçlar elde edilebilirdi” derler.

114. Bu, Hz. Peygamber’in (s.a) ganimetleri dağıtırken adil davranıp davranmadığı konusunda okçuların zihninde uyanan şüphelere bir cevap niteliğindedir. Okçular diğer arkadaşlarının ganimetleri toplamaya başladığını görünce, kendileri toplama işinde rol almadıkları için dağıtımda, toplayanlardan daha az ganimet almaktan korktular. Yerlerinden aniden ayrılmaya kalkışmalarının nedeni işte buydu. Daha sonraları bazı özürler öne sürmeye çalıştılar, ama bu özürler kabul edilmedi. O zaman Hz. Peygamber (s.a) şöyle dedi: “Aslında siz bana güvenmediniz. Size adaletli davranmayacağımı ve gerçek hakkınız olan payı vermeyeceğimi düşündünüz.” Bu ayette Allah, Allah’ın Peygamberi (s.a) hakkında bu tip yanlış düşüncelere kapılmayı sorguluyor ve şöyle diyor: “Siz kendi çıkarlarınızın, Allah’ın Peygamberi elinde güven içinde olduğundan nasıl şüphe ediyorsunuz? Allah’ın Rasûlü’nün kendine emanet edilen serveti adaletsizce dağıtacağını nasıl düşünebilirsiniz?”

162 Allah’ın rızasına uyan kişi, Alah’tan bir gazaba uğrayan ve barınma yeri cehennem olan kişi gibi mi? Ne kötü barınaktır o?

163 Allah katında onlar derece derecedir. Allah yapmakta olduklarını görendir.

164 Andolsun ki Allah, mü’minlere, içlerinde kendilerinden onlara bir peygamber göndermekle lutufta bulunmuştur. (Ki o) Onlara ayetlerini okuyor, onları arındırıyor ve onlara Kitabı ve hikmeti öğretiyor. Ondan önce ise onlar apaçık bir sapıklık içindeydiler.

165 Başınıza bir belâ gelince niçin: “Bu nereden?” diyorsunuz?115 Halbuki siz (Bedir’de) onların (düşmanların) başlarına bunun iki katı belâ getirmiştiniz.116 Ey Peygamber, onlara de ki: “Bu belâyı kendi başınıza siz getirdiniz.”117 Şüphesiz Allah her şeye kâdirdir.118

166 İki topluluğun karşı karşıya geldiği gün, size isabet eden ancak Allah’ın izniyle idi. (Bu, Allah’ın) mü’minleri ayırdetmesi;

167 Münafıklık yapanları da belirtmesi içindi. Onlara: “Gelin, Allah’ın yolunda savaşın ya da savunma yapın” denildiğinde, “Biz savaşmayı bilseydik elbette sizi izlerdik” dediler.119 O gün onlar, imandan çok küfre daha yakındılar. Kalplerinde olmayanı ağızlarıyla söylüyorlardı. Allah, onların gizli tuttuklarını daha iyi bilir.

AÇIKLAMA

115. Bu ayet, Uhud’daki yenilgi nedeniyle müslümanların çoğunun zihninde beliren karışıklıkları ortadan kaldırmayı amaçlıyordu. Hz. Peygamber’e (a.s) yakın olan samimi müslümanlar için, sadece peygamberin varlığı kendileri için bir başarı garantisi idi. Fakat müslümanların çoğu bu yanlış anlayış içine düşmüşlerdi. Hz. Peygamber (s.a) kendi aralarında bulunduğu ve Allah’ın yardım ve desteğine sahip oldukları için, kâfirlerin hiçbir şekilde kendilerini yenmemelerinin gerektiğini düşünüyorardı. Bu nedenle beklentilerinin aksine Uhud’da bir yenilgi ile karşılaştıklarında, kendi kendilerine şöyle demeye başladılar: Allah adına savaştığımız halde, İslâm’ı yıkmak için savaşan kâfirler karşısında bu yenilgiye uğramamızın sebebi ne? Bunu anlayamamalarının bir nedeni de, Allah’ın yardım edip destekleyeceğini vaadetmesi ve Hz. Peygamber’in (s.a) savaş alanında bulunmasıydı. Onlara bu felâkete kendilerinin neden olduğu söyleniyor.

116. Uhud savaşında 70 müslüman şehit olmuştu, oysa Bedir savaşında 70 kâfir öldürülmüş, 70 kâfir de esir alınmıştı.

117. Yani, “Bu sizin zayıflığınız ve yanlış davranışlarınızın bir sonucudur; siz sabretmediniz, takvaya aykırı şeyler yaptınız; komutanlarınızın tertibatına aykırı davrandınız, açgözlülüğün kurbanı oldunuz ve birbirinizle tartışmaya başladınız. Bir de kalkmış, ‘Bu felâket nasıl başımıza geldi?’ diye soruyorsunuz.”

118. “Allah zafer vermeye de, yenilgiye uğratmaya da muktedirdir.”

119. Abdullah İbn Ubey’in 300 adamıyla savaş alanından ayrılmasının bahanesi buydu. Müslümanlar onun ordudan ayrılmak üzere olduğunu görünce, onu kendileriyle birlikte kalmaya ikna etmeye çalıştılar; fakat o şu cevabı verdi: “Bugün hiç çarpışma olmayacağından eminiz. Geri dönmemizin nedeni bu; eğer bugün bir savaş olacağını ummuş olsaydık, muhakkak sizinle kalırdık.”
 

168 Onlar, kendileri oturup kardeşleri için: “Eğer bize itaat etselerdi, öldürülmezlerdi” diyenlerdir. De ki: “Eğer doğru sözlüler iseniz, ölümü kendinizden savın öyleyse.”

169 Allah yolunda öldürülenleri sakın ‘ölüler’ saymayın. Hayır, onlar, Rableri katında diridirler,120 rızıklanmaktadırlar.

170 Allah’ın kendi fazlından onlara verdikleriyle sevinç içindedirler.121 Onlara arkalarından henüz ulaşmayanlara müjdeler vermektedirler ki onlara hiç bir korku yoktur, mahzun da olacak değillerdir.

171 Onlar, Allah’tan bir nimeti bir fazlı (bolluğu) ve gerçekten Allah’ın mü’minlerin ecrini boşa çıkarmadığını müjdelemektedirler.

172 Kendilerine yara isabet ettikten sonra, Allah ve Resulünün çağrısına icabet edenler,122 içlerinden iyilik yapanlar ve sakınanlar için büyük bir ecir vardır.

173 Onlar,123 kendilerine insanlar: “Size karşı insanlar topla(n)dılar, artık onlardan korkun” dedikleri halde, (buna rağmen) imanları artanlar ve: “Allah bize yeter, O ne güzel vekildir” diyenlerdir.

AÇIKLAMA

120. Bkz. Bakara an: 155

121. Müsned-i Ahmed’de geçen bir hadise göre; Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: “İyi amellerle ahiret’e göçen bir kimseye Allah tarafından orada o kadar güzel ve cazibeli bir hayat verilir ki, hiç bu dünyaya dönmeyi istemez. Fakat şehidin durumu farklıdır. O bu dünyaya tekrar gelip, kendisini Allah yolunda ölüme terkettiği zaman hissettiği zevk ve mutluluğu bir kez daha yaşamak ister.”

122. Bu ayet, çok kritik bir dönemde bile Kureyşlilerin peşinden gitmekte olan Hz. Peygamber’e (s.a) eşlik eden samimi ve muttaki müslümanları kasteder.

Uhud savaşından sonra Kureyş ordusu geri dönüp Mekke’ye doğru yürümeye başladı. Medine’den belli bir miktar uzaklaştıktan sonra, müslümanları yok etmek imkanından ve fırsatından yararlanamadıklarının farkına vardılar ve pişman oldular. Bu mükemmel şansı kullanmamakla ne büyük aptallık ettik, dediler. Bu nedenle hemen konakladılar ve bir savaş konseyi topladılar. Medine’ye dönüp ani bir saldırı yapmaya taraftar olmalarına rağmen geri dönme cesaretini gösteremediler ve yolarına devam ettiler. O sırada Hz. Peygamber de (s.a) düşmandan bir saldırı gelebileceğini tahmin ediyordu. Bu nedenle Uhud’un ertesi günü müslümanları topladı ve: “Kureyş’in peşinden gidelim” dedi. Çok kritik bir durum olmasına rağmen müminler ve Allah’a bağlı kullar, çağrıya cevap verdiler ve gönüllü olarak Hz. Peygamber’le (s.a) birlikte Medine’den sekiz mil uzakta yer alan Hamra’ül-Esed’e kadar gittiler.

123. 173-175. ayetler Bedir savaşından bir yıl sonra nazil olmuştur. Fakat aynı olaylara ve konulara değindiği için bu bölümde yer almıştır.

174 Bundan dolayı, kendilerine hiç bir kötülük dokunmadan bir bolluk (fazl) ve Allah’tan bir nimetle geri döndüler. Onlar, Allah’ın rızasına uydular. Allah, büyük fazl (ve ihsan) sahibidir.

175 İşte bu şeytan, ancak kendi dostlarını korkutur. Siz onlardan korkmayın, eğer mü’minlerseniz, Ben’den korkun.124

176 Küfürde ‘büyük çaba harcayanlar’ seni üzmesin. Çünkü onlar, Allah’a hiç bir şeyle zarar veremezler. Allah, onları ahirette pay sahibi kılmamayı ister. Onlar için büyük bir azab vardır.

177 Onlar, imana karşılık küfrü satın alanlardır. Onlar, Allah’a hiç bir şeyle zarar veremezler. Onlar için acıklı bir azab vardır.

178 O küfre sapanlar, kendilerine tanıdığımız süreyi sakın kendileri için hayırlı sanmasınlar, biz onlara, ancak günahları daha da artsın, diye süre vermekteyiz. Onlar için aşağılatıcı bir azab vardır.

179 Allah, murdar olanı, temiz olandan ayırd edinceye kadar mü’minleri, sizin kendisi üzerinde bulunduğunuz durumda bırakacak değildir.125 Allah sizi gayb üzerine muttali kılacak da değildir.126 Ama Allah, peygamberlerinden dilediğini seçer. Öyleyse siz de Allah’a ve Resulüne iman edin. Eğer iman eder ve korkup-sakınırsanız, sizin için büyük bir ecir vardır.

AÇIKLAMA

124. Bu ayet Medine’de yayılan korkunç söylentilere değinir. Ebu Süfyan, Uhud’dan dönüşte müslümanları Bedir’in yıldönümünde tekrar savaşa davet etmişti. Fakat o zaman gelince, Mekke’de süren bir kıtlık nedeniyle savaşma cesareti bulamadı. Bu nedenle durumu kurtarmak için sorumluluğu müslümanların üzerine atmaya uğraştı. Bunu yapabilmek için Medine’ye, Kureyş’in savaş için büyük hazırlıklara giriştiği ve Arabistan’daki her orduyu yenebilecek güçte bir ordu topladığı haberini yayacak bir casus gönderdi. Ebu Süfyan istediği telaşı yaratmayı başardı. Hz. Peygamber (s.a) kararlaştırılan zamanda Bedir’de Kureyşlilerle savaşmayı teklif ettiğinde müslümanlardan cesaret verici bir cevap alamadı. O kadar ki, Allah’ın Rasûlü, (s.a) topluluğun önünde şöyle ilân etmek zorunda kaldı: “Benimle hiç kimse gelmese de, söz verilen savaşa tek başıma ben gideceğim.” İşte o zaman 1500 gönülü O’nunla birlikte Bedir’e gittiler. Diğer taraftan Ebu Süfyan 2000 kişilik bir ordu ile Mekke’den ayrılmıştı. Fakat iki gün yol aldıktan sonra, adamlarına bu yıl savaş yapmalarının uygun olmadığını ve gelecek yıl savaş için geleceklerini açıkladı. Daha sonra adamlarıyla birlikte Mekke’ye döndü. Hz. Peygamber (s.a) yine de Bedir’de sekiz gün onu bekledi. Bugünlerde Rasûlullah’ın (s.a) ashabı bir ticarî grupla ticarî anlaşmalar ve kârlı işler yaptılar. Daha sonra kâfirlerin Mekke’ye geri döndüğü haberi gelince Medine’ye döndüler.

125. Yani, “Allah, aynı müslüman topluluk içinde müminlerle münafıkların karışık bir halde bulunmasından hoşlanmaz.”

126. “Allah müminleri münafıklardan, onlara; münafıklar şöyle şöyle insanlardır diye bildirerek ayırmaz.” O, müminleri, münafıklardan fiilî olaylar yaratarak ayırır ve iki grup birbirinden apayrı şekilde kendini belli eder.

180 Allah’ın, bol ihsanından kendilerine verdiği şeylerde cimrilik edenler, bunun kendileri için hayırlı olduğunu sanmasınlar. Hayır; bu, onlar için şerdir; kıyamet günü, cimrilik ettikleriyle tasmalandırılacaklardır. Göklerin ve yerin mirası Allah’ındır.127 Allah yaptıklarınızdan haberi olandır.

181 Andolsun; “Gerçek, Allah fakirdir, biz ise zenginleriz” diyenlerin sözlerini Allah işitmiştir.128 Onların bu sözlerini ve Peygamberleri haksız yere öldürmelerini yazacağız ve: “Yakıcı olan azabı tadın” diyeceğiz.

182 Bu, sizin ellerinizin önden sunduklarıdır. Allah, gerçekten kullara zulmedici değildir.

183 “Allah bize ateşin yiyeceği bir kurban getirmedikçe hiçbir peygambere inanmamamız konusunda and verdi,” diyenlere, de ki: “Şüphesiz, benden önce nice peygamberler, apaçık belgeler ve söylediklerinizle geldi; eğer, siz doğru idiyseniz, şu halde onları ne diye öldürdünüz?”129

AÇIKLAMA

127. Her şey kendi mirası olarak, sonuçta, Allah’a dönecektir. Çünkü o, gerçekte Allah’a aittir. O’nun kullarından birinin mülkiyetinde olan şey, sadece geçici bir emanettir. Herkes şu kısa dünya hayatında kendisinin olduğunu zannettiği servet ve zenginliği bir gün bırakmak zorunda kalacaktır; bu servet ve mal ise, onların gerçek sahibi olan Allah’a dönecektir. Bu nedenle akıllı olan kişi, Allah’ın serveti’ni Allah yolunda harcayandır, aptal kişi ise onu biriktirip yığmaya çalışandır.

128. Yahudiler bu sözü Bakara suresinin 245. ayetinin nazil olması üzerine söylemişlerdir: “Aranızda Allah’a güzel bir borç verecek olan kimse…” Onlar bu sözü alaya aldılar ve şöyle dediler: “Ah, evet! Allah servetini kaybetti, şimdi de kullarından borç istiyor.”

129. Bu, Yahudiler tarafından Allah’a yöneltilen bir iftira ve yalandır; çünkü, Allah böyle bir şeyden beridir. Kitab-ı Mukaddes’te yakılmış kurbanlardan bahsedilmesine rağmen, bunlar, peygamberliğin asıl işaretlerinden kabul edilmezler. Bunlar sadece Allah’ın kurbanları kabul ettiğini gösteren sembollerdir. (Bkz. Hakimler, 6:20-21, 13-19-20; Leviler, 9;24 II, Tarihler, 7:1-2).

Bu isteğin Hz. Muhammed’in (s.a) peygamberliğini reddetmek anlamına geldiği ortadadır. Onların samimi olmadıklarının bir delili olarak, onlara yakılmış kurbanı bir işaret olarak gösteren kendi peygamberlerinden bazılarını da öldürdükleri hatırlanmalıdır. Hz. İlyas’ın (s.a) durumu bir örnek olarak gösterilebilir; “Ashab, kendinden önceki bütün krallardan daha çok Tanrı’yı (Eternal) önemsememeye başlayınca, İlyas ona gitti ve Tanrı’ya karşı gelerek İsrail’i bozduğunu söyledi. Tabii ki Baal’ın (eski Sami ırkının tanrılarından biri -çev-) “Peygamberleri” imtihanı kaybettiler. Allah’ın nuru kurbanı yaktı ve bütün İsrail bunu seyretti. Yine de İlyas’a karşı çıktılar ve O, hayatını kurtarmak için kaçmak zorunda kaldı.” (Ayrıntılı bilgi için bkz. I Krallar, 18 ve 19).

184 Eğer seni yalanlarlarsa, senden önce apaçık belgeler, Zeburlar ve aydınlık kitapla gelen peygamberleri de yalanlamışlardır.

185 Her nefis ölümü tadıcıdır. Kıyamet günü elbette ecirleriniz eksiksizce ödenecektir. Kim ateşten uzaklaştırılır ve cennete sokulursa, artık o gerçekten kurtuluşa ermiştir. Dünya hayatı, aldatıcı metâdan başka bir şey değildir.130

186 Andolsun, mallarınızla ve canlarınızla imtihan edileceksiniz ve sizden önce kendilerine kitap verilenlerden ve şirk koşmakta olanlardan elbette çok eziyet verici (sözler) işiteceksiniz. Eğer sabreder ve sakınırsanız,131 (bu) emirlere olan azimdendir.

187 Hani kendilerine kitap verilenlerden: “Onu mutlaka insanlara açıklayacaksınız ve onu gizlemeyeceksiniz” diye kesin söz almıştı.132 Fakat onlar, bunu arkalarına attılar ve ona karşılık az bir değeri satın aldılar. O aldıkları şey ne kötüdür.

AÇIKLAMA

130. Bu dünya hayatı fitneye sebep olan bir şeydir. Çünkü yapılan iyi ve kötü amellerin nihaî sonucu ile ilgili yanlış izlenimler uyandırır. Bu nedenle kişi, dünya hayatında sahip olunan varlık veya yokluğu hak ve bâtılın ölçüsü olarak kabul etmek gibi yanlış bir düşünceye yönelebilir. Bir kişinin bu dünyada refah ve servet sahibi olması, onun doğru yolda olduğu ve Allah’ın da onu desteklediği anlamına gelmez. Diğer taraftan, eğer bir kimsenin şanssızlıklara kurban gitmesi ve servet sahibi olmaması, onun yanlış yolda olduğu ve Allah’ın yardımından yoksun olduğu anlamına gelmez. Çünkü çoğunlukla bu dünyadaki sonuçlar, ahiret’te karşılaşılan sonuçların hemen hemen tam tersi niteliğindedir. Bu nedenle sonraki sonuçlar (yani ahiret’te elde edilenler) asıl değerlerdir ve insanın önemsemesi gereken sonuç da budur.

131. Yani “Yüksek karakterinizin sağlamlığını, tahrikler karşısında bile hiddetinizi kontrol ederek ispat etmelisiniz. Onların suçlamalarına, sataşmalarına, alaylarına, kötü laflarına ve propagandalarına sabırla karşılık verin. En zor durumlarda bile yanlış, adaletsiz, gayri medenî ve ahlâkdışı söz ve hareketlerde bulunacak şekilde hiddetlenmeyin.”

132. “Allah’ın onlarla yaptığı ahdi ve onlara emanet edilen büyük görevi hatırlat. Çünkü onlar, bazı peygamberlere verilen ateşin yediği kurbanların işaretlerini hatırlamalarına rağmen, onu (verilen görevi) unuttular.”

Bu ayette sözü edilen Ahid’e, Kitab-ı Mukaddes’te sık sık değinilir, özellikle Tesniye’de tekrar tekrar adı geçer. Musa Peygamber (a.s) onlara “kelimeye bir şey eklememeyi” ve “ondan hiçbir şey eksiltmemeyi” ve “Rabbin emirlerini muhafaza etmeyi” nasihat etti (4:2). Çocuklara bu emirleri hararetle öğretmelerini, onların evlerinde otururken, yolda yürürken, yatarken ve kalkarken bu emirleri çocuklara anlatmalarını, ayrıca evlerinin girişine ve kapılarına yazmalarını da tavsiye etti. (Tesniye, 6:4,9). Bu son istekle İsrail’in yaşlılarını, Filistin’in sınır çizgisini geçtikten sonra Ebel dağına büyük kayalar dizmeye teşvik etti. (27:2-4).

İşte onların Tevrat’ı bilmediklerini gösterir bir örnek daha: Hz. Musa (a.s) Tevrat’ın bir kopyasını Levi’lere emanet etti ve onlara kitabı her yedi yılda bir Fısıh bayramına denk gelen günde İsrailoğulları’nın erkek, kadın ve çocuklarının yer aldığı bir topluluk önünde açıktan okumalarını emretti. Fakat onlar görevlerinden o kadar gafildiler ki, Hz. Musa’nın (a.s) ölümünden yediyüz yıl sonra artık Tevrat adında bir kitabın varolduğunu bile unutmuşlardı. Hatta tapınağın başrahibi ve Kudüs’ün Yahudi kralı bile böyle bir kitabın varolduğunu bilmiyordu. (II. Krallar, 22:8-13).

188 Getirdikleriyle sevinen ve yapmadıkları şeyler nedeniyle övülmeden hoşlananları133 (kazançlı) sayma; onları azaptan kurtulmuş olarak sayma. Onlar için acıklı bir azab vardır.

189 Göklerin ve yerin mülkü Allah’ındır. Allah, her şeye güç yetirendir.

190 Şüphesiz göklerin134 ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün ardarda gelişinde temiz akıl sahipleri için gerçekten ayetler vardır.

191 Onlar, ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah’ı zikrederler ve göklerin ve yerin yaratılışı konusunda düşünürler.135 (Ve derler ki:)

“Rabbimiz, sen bunu boşuna yaratmadın. Sen pek yücesin, bizi ateşin azabından koru.”136

192 “Rabbimiz, şüphesiz Sen kimi ateşe sokarsan, artık onu ‘hor ve aşağılık’ kılmışsındır; zulmedenlerin yardımcıları yoktur.”

193 “Rabbimiz, biz: “Rabbinize iman edin” diye imana çağrıda bulunan bir çağırıcıyı işittik, hemen iman ettik.137 Rabbimiz, bizim günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört ve bizi de iyilik yapanlarla birlikte öldür.”

AÇIKLAMA

133. Örneğin bu tür insanlar, gerçekte bu karakterlerin hiçbirine sahip olmadıkları halde, başkalarının kendilerini muttakî, dindar, Allah’tan korkan bir mümin ve İlâhî Kanun’un koruyucusu diye övmelerinden hoşlanırlar veya gerçekte tam tersi olduğu halde başkalarının kendilerini samimi, fedâkar, şerefli, başkaları için kendisini feda eden, diye propaganda etmelerini isterler.

134. Buradan itibaren surenin son bölümü başlar. Bu ayetlerin biraz önceki ayetlerle doğrudan bağlantısı yoktur; fakat surenin bütünlüğüne uygun niteliktedir. Bu nedenle bu bölümü anlayabilmek için surenin giriş bölümüne tekrar bakmak faydalı olacaktır.

135. Yani, “Bu ayetler (işaretler), Allah’tan gafil olmayan ve tabiat hadiselerini bir hayvan gibi değil, düşünen bir insan gibi gözleyen herkesin hakikat’ı anlamasını sağlayabilir.”

136. Evrenin sistemini yakından gözlemeleri, onları, bu hayattan sonra cezaları ve mükâfatları ile bir ahiret hayatının varolduğu fikrine götürür. Sistemin kendisi, arka-planında varolan hikmeti açıkça ortaya koyar. Bundan da anlaşılacağı üzere Hakim (hikmet sahibi) olan Yaratıcı’nın insanı yaratmasının belli bir amacı vardır. Her şeyin insanın kullanımına verilmesi ve Allah’ın, insanı, iyiyi kötüden ayırdedebilecek bir idrak merkezi ile donatmış olması açıkça gösterir ki, Allah insanı bu yaratılış amacına uygun olmadığı konusunda hesaba çekecektir. Bunun sonucu, dünyada yaptığı iyilikler nedeniyle mükâfat alacak, kötülükler nedeniyle de cezalandırılacaktır. Bu düşünce insanı, kişinin amellerinin hesaba çekileceği, ölümden sonra bir hayatın varolması gerektiği sonucuna götürür. Bu düşünceye ulaşma insanı ahiret’te cezaya çarptırılma korkusuyla doldurur ve bu nedenle kendisini Cehennem azabından koruması için Allah’a dua etmeye yöneltir.

137. Aynı şekilde, evreni gözleme, doğru düşünebilen kimseleri, rasûllerin, evrenin başlangıcı, sonu ve yaratılış gayesi ile ilgili olarak ortaya koydukları dünya görüşünün asıl doğru görüş olduğu sonucuna götürür. Böylece onlar tarafından tavsiye edilip ortaya konan hayat tarzının tek doğru yol olduğu anlaşılır.

194 “Rabbimiz, peygamberlerine va’dettiklerini bize ver, kıyamet gününde de bizi ‘hor ve aşağılık’ kılma. Şüphesiz Sen, va’dine muhalefet etmeyensin.”138

195 Nitekim Rableri onlara (dualarını kabul ederek) cevap verdi: “Şüphesiz Ben, erkek olsun, kadın olsun, sizden bir işte bulunanın işini boşa çıkarmam.139 Sizin kiminiz kiminizdendir. İşte, hicret edenlerin, yurtlarından sürülüp-çıkarılanların ve yolumda işkence görenlerin, çarpışıp öldürülenlerin, mutlaka kötülüklerini örteceğim ve onları, altlarından ırmaklar akan cennetlere sokacağım. (Bu,) Allah katından bir karşılık (sevap)tır. (O) Allah, karşılığın (sevabın) en güzeli O’nun katındadır.”140

196 Küfre sapanların ülke ülke dönüp-dolaşmaları seni aldatmasın.

197 (Bu) Az bir yarar(lanma)dır. Sonra bunların barınma yereri cehennemdir. Ne kötü bir yataktır o.

198 Ama Rablerinden korkup-sakınanlar; onlar için Allah katında -bir şölen olarak- altlarından ırmaklar akan -içinde ebedi kalacakları- cennetler vardır. İyilik yapanlar için, Allah’ın katında olanlar daha hayırlıdır.

199 Şüphesiz, Kitap Ehlinden de, Allah’a size indirilene ve kendilerine indirilene -Allah’a derin saygı gösterenler olarak- inananlar vardır. Onlar, Allah’ın ayetlerine karşılık olarak az bir değeri satın almazlar. İşte bunların Rableri katında ecirleri vardır. Şüphesiz Allah, hesabı pek çabuk görendir.

200 Ey iman edenler, sabredin ve sabırda yarışın.141 (sınırlarda) nöbetleşin. Allah’tan korkup-sakının. Umulur ki kurtuluşa varırsınız.

AÇIKLAMA

138. Bu onların Allah’ın verdiği söz konusunda şüpheye düştükleri anlamına gelmez. Fakat bu, sadece, onların söz verilen mükâfatlara kendilerinin lâyık olup olmadıklarını öğrenme konusundaki tedirginliklerine delâlet eder. Bu nedenle onlar Allah’a dua ederler: “Rabbimiz, bizi affet sen sözünden dönmezsin.” Çünkü onlar kâfirlerin kendilerini bu dünyada: “Şunlara bakın, rasûllere inanmaları bile onları sefaletten kurtaramadı” diyerek alaya almaları gibi ahiret’te alaya alınmaktan korkmaktadırlar.

139. Yani, “Benim gözümde hepiniz insansınız ve ben herkesi aynı adalet ve yargılama standardına tâbi tutarım. Erkekler unutmasınlar ki, kadınlar da kendileri gibi insandır. Ben kadın-erkek, efendi-köle, siyah-beyaz, yüksek ve aşağı tabaka arasında hiçbir ayırım yapmam.”

140. Bir hadise göre bir grup kâfir Hz. Peygamber’e (s.a) gelip: “Bütün peygamberler beraberlerinde bir veya birkaç ayet (mucize) getirdiler. Örneğin, Musa mucizevî asaya ve beyaz bir ele sahipti. İsa ise körün gözünü açar ve alacayı iyi derdi. Peki sen peygamberliğini ispatlayacak bir ayet olarak ne getirdin, söyler misin? deyince, Hz. Peygamber (s.a) 192-195. ayetleri okumuş ve “Ben bunu getirdim” demiştir.

141. Arapça orijinal metindeki “Sabirû” kelimesi iki anlama gelir:

1) Hakk’ı savunurken kâfirlerin yanlış bir şeyi savunurken harcadıkları çabadan daha fazla gayret gösterin.,

2) “Kâfirlerle savaşırken şecaat, yiğitlik göstermede birbirinizle yarışın.”