Y harfiyle başlayan bitkiler şunlardır;
– Yayla çayı
– Yabani gül
– Yasemin
– Yosun
– Yulaf
– Yılan yastığı
– Yaban yasemini
– Yabani enginar
– Yarpuz otu
– Yavşan otu
– Yenibahar
– Yer kirazı
– Yeşilçay
– Yılan otu
– Yoğurt otu
– Yonca
– Yüksükotu
– Yakı otu
– Yapışkan otu
– Yeni dünya
– Yaban Mersini
– Yer elması
– Yer fıstığı
Yayla çayı
Latince adı ‘Sideritis’ olan Yayla çayı, ballıbabagiller familyasındandır. Anavatanı İspanya ve Türkiye’dir. Ülkemizde Akdeniz, Ege, Marmara ve Güney Anadolu’nun orman içlerinde, çalılıklarda ve dağ eteklerinde yetişir. Yaprakları Adaçayı’na çok benzerliğiyle bilinir. Ancak yapraklarının sertliğiyle hemen adaçayından ayırt edilen çokyıllık otsu bir bitkidir.
Acem arpası, Altınbaş, Boz kekik, Bozlan çayı, Düğümlü çay, Eldiven çayı, Eşek çayı, Kandil çayı, Kazdağı çayı, Kedikuyruğu çayı, Sarıkız çayı, Sivri çay, Tosbağa çayı, Topuklu çay, Dağ çayı isimleriyle de bilinir.
Yabani gül
Yabani gül, Gülgiller familyasından 1-3,5 m. kadar boylanabilen, gövdesi ve dalları dikenli olan bir ağaççıktır. Kenarları dişli oval biçimli 5-7 yaprakçıktan oluşan yaprakları ilkbahardan başlayıp yaz boyunca açan, açık ya da koyu pembe, bazen beyaz renkli küçük ve yalınkat, güzel kokulu çiçekleri vardır. Bu çiçeklerin tabanı olgunlaşınca taçyaprakları dökülür ve “kuşburnu” denilen, 1,5-2 cm. uzunlukta parlak kırmızı meyvelere dönüşür. Gerçekte yabani gül bitkisinin meyvesi, kuşburnunun içindeki beyaz renkli tüylü çekirdeklerdir. Anadolu’da orman açıklıkları, kayalık kırsal yöreler ve yol kenarlarında kendi kendine yetişir.
Yasemin
Yasemin, zeytingiller familyasının Jasminum cinsinden 300 kadar tropik ve astropik çalımsı bitki türünün ortak adı. Hoş kokulu çiçekler açan bu çok yıllık bitkiler Kuzey Amerika dışındaki bütün kıtalarda yabani olarak yetişir. Yasemin türlerinin çoğu tırmanıcı yapıdadır.
Yosun
Çiçeksiz bitkilerin; suların yüzünde veya diplerinde bulunan bir şubesidir.
Yulaf
Yulaf, bol nişastalı taneleri için yetiştirilen bir tarım bitkisi. Daha çok hayvan yemi olarak kullanılan bu tahıldan insanların beslenmesinde de yararlanılır. Bir yulaf tarlası, buğday ya da arpa başaklarına benzemeyen, salkım biçimindeki dağınık başakları sayesinde öbürlerinden kolayca ayırt edilebilir.
Yılan yastığı
Yılanyastığıgiller familyasından, yaprakları büyük ve koyu kırmızı olan, mide bulandırıcı bir koku salan, büyük yumrulu bir bitkidir. İstanbul çevresinde, Ege ve Akdeniz Bölgesinde yetişir.
Yaban yasemini
Patlıcangiller familyasından; yurdumuzun hemen hemen her bölgesinde rastlanan, 1-2 m boyunda, çok yıllık, fena kokulu bir bitkidir. Haziran-Eylül ayları arasında mor renkli çiçekler açar. Gövdesi sarılıcıdır. Meyvesi sarımsı-kırmızıdır. Dallarında dulcamarin vardır. Meyveleri; solanın ve solasein taşır.
Yabani enginar
Yabani enginar, papatyagiller familyasından yaprakları dikenli yabani bir bitki türü. Çok yıllık bitkilerdir. Gövde yapraklı, dallı, kalın ve genellikle çiçek başları eğilmedikçe dimdik durur. 1,5 m yüksekliğindedir. Tüysü yapraklar almaşık dizili, loplara bölünmüş çok dikenlidir.
Yarpuz otu
Yarpuz Otu; yabani nane olarak da bilinen, Ballıbabagillerden, çiçekleri birbirinden ayrı halka halinde, nane çeşidinden, kısa saplı, az ya da çok tüylü olup, güzel kokulu bir bitki olarak doğada yetişir. Ortalama 30 cm boyunda, pembe ve mor karışımı renklerde çiçekler açan, yaprakları naneye benzeyen çok yıllık bir bitki türüdür. Çiçek ve yaprakları gövdeye belli mesafeyle dizilmiştir. Bu bitki, dökmüş olduğu küçücük tohumlarıyla çoğalır. Oldukça kuvvetli kokusu var olup şeker, reçine ve uçucu yağ ihtiva etmektedir.
Yarpuz otu Anadolu’ nun pek çok bölgesinde, genellikle sulak çayırlarda ve akarsu kenarlarında doğal olarak yetişmektedir. En fazla da Akdeniz Bölgesinde yetiştiği bilinmektedir.
Yavşan otu
Yavşanotu, çiçekli bitkiler familyası Plantaginaceae’nin yaklaşık 500 türle temsil edilen en büyük cins taksonudur, daha önceleri sıracaotugiller familyasında sınıflandırılmıştır. Aynı adla da anılan Yavşan ile karıştırmamak gerekir.
Yenibahar
Mersingiller familyasından; Amerika’nın tropikal bölgelerinde doğal olarak yetişen ve baharat elde edilen bir bitkidir. Her tarafı kokuludur. Kokusu ve tadı; tarçın, karanfil, karabiber ve hindistancevizininkine benzer. Baharat olarak kullanılır.
Yer kirazı
Altın Çilek (Yer Kirazı); Physalis, ortası kahverengi olan sarı çiçeklere sahip bir bitkidir. Aynı ismi taşıyan meyvesi ise olgunlaştıktan sonra sarımtırak rengini almaktadır. Bu meyve birçok toprak tipinde yetişmekle birlikte en önemli özelliği çorak topraklarda da verim verebilmesidir. Physalis, büyüme aşamasında suya normalden fazla gereksinim duyar. Bitki olarak çok kırılgan ve hassas bir yapıya sahiptir. Tohumlama işlemi ise çekirdekleri sayesinde yapılır. Physalis’ in acutifolia, alkekengi, angulata, angustifolia, arenicola, carpenteri gibi başlıca çeşitleri bulunmaktadır.
Yeşil çay
Latince ismi ‘Camellia sinensis’ olan Yeşil çay, çaygiller familyasındandır. Tropik ve subtropikal bölgelerde de yetiştirilmektedir. Her dem yeşil, kuvvetli ana köke sahip çokyıllık bir bitkidir. Yeşil çayın anavatanı Çin ve Japonya’dır. Ülkemizdeki anavatanı Rize ve Trabzon olarak bilinir.
Yeşil çay, sıradan bir çay olmaktan çok daha fazlasıdır. İlk kullanımıyla ilgili bilgiler M.Ö 3000 yılına kadar uzanmaktadır. Bir rivayete göre dönemin Çin imparatorunun önündeki kaynayan suya tesadüfen Yeşil çay yaprağının düşmesi sonucu Yeşil çay keşfedilmiştir. O gün bugündür de neredeyse bir fenomen halini alarak tüm kültürlerde, halklar arasında yaygın olarak tüketilmesiyle ününe ün katmıştır.
Yılan otu
Yılan Otu, Centiyane diğer bir adı olan yılan otu olarak da bilinmektedir. Yılan otu bitkisi bir metre boyuna kadar uzayabilir. Genellikle yol kenarlarında, tarlalarda, mezarlık köşelerinde ya da dere ve rutubetli olanlarda kendini rahatlıkla göstermektedir. Temmuz ve ağustos aylarında daha çok çiçek açan yılan otu sarı renkte olan çiçekleri sayesinde etrafa doğal ve güzel görüntü vermesinden ziyade verdiği şifalar sayesinde de en değerli bitkilerden biridir.
Yılan Otu, Centiyane bitkisi yapı olarak geniş ve iri yapraklı, kökleri kalın ve oldukça dayanaklıdır. Yılan otunun yaprakları ceviz yaprağına da benzetilmektedir. Meyvelerinin uç tarafı ise çanak şeklindedir. İçi sarı, dışıysa esmer renktedir. Aynı zamanda yılan otu güzel kokusu, tatlıya yakın acı tadı ile de dikkat çekerek ön plana çıkmaktadır. Bu özelliğini içerisinde bulundurduğu pektin, tanen, çeşitli alkolitler, yağ ve şeker sayesinde elde etmektedir. Yılan otu ülkemizde çoğunlukla Doğu Karadeniz ve Uludağ’da görülmektedir.
Yoğurt otu
Latince adı ‘Galium aparine’ olan Yoğurtotu, kökboyasıgiller familyasındandır. ‘Galium’ kelimesi ‘gala’ kelimesinden türemiştir. Süt anlamına gelir. Yoğurtotu eskiden peynir yapımında kullanıldığından bu adı almıştır. 300 alt türü bulunur. Anavatanı Avrupa ve Asya’dır. Ülkemizde Ankara, Adana, Antalya, Bolu ve Çanakkale’de yaygın olarak yetişir. Bu çok yıllık otsu bitkinin sapları uzun ve çiçekleri salkım şeklinde, yeşil-beyaz renklidir.
Yonca
Yonca, baklagiller familyasından uzun yıllar yaşayan, gerek yeşil ot gerekse kuru ot olarak değerlendirilebilen çok yıllık bir serin mevsim yem bitkisi türü. Uluslararası terminolojide alfalfa kelime kökeni Arapça البرسيم veya الحجازي, halk dilinde Şark yoncası veya Kaba yonca şeklinde de anılır.
Yüksükotu
Yüksük otu, yaklaşık 20 türle temsil edilen, Scrophulariaceae familyasına ait bir otsu bitkiler taksonudur. İki yıllık ve ömürlü cinsleri olan bir bahçe çiçeğidir. Yaprakları rozet şeklindedir. Çiçekleri dik ve uzun olup salkım şeklindedir.
Yakı otu
Küpeçiçeğigiller familyasından; nemli yerlerde yetişen, çoğunlukla çok yıllık, ender olarak 1-2 yıllık bir bitkidir. Çiçekleri pembe veya kırmızı renklidir. Meyvesi uzun bir kapsül şeklindedir. Yurdumuzda 21 türü vardır.
Yapışkan otu
Isırgangiller familyasından, 30-80 cm boyunda, dikine yükselen, çok yıllık bir bitkidir. Gövdesi dört köşe olup üzeri çengele benzer ince kıllarla örtülüdür. Gövdenin alt bölümü çok dallıdır. Yaprakları almaşık ve tam kenarlıdır. Çiçekleri yaprak sapları dibinde kümelenmiş şekilde oldukça küçük çok sayıda çiçekten meydana gelir ve genellikle beyazımsı yeşil renklidir.
Yeni dünya
Yeni dünya yada Malta eriği (bazı bölgelerimizde sarıkız olarakta bilinir), doğal yaşam alanı güney Çin olan, gülgiller familyasından bir ağaç ve bu ağacın meyvesi.
Anayurdunun Çin olduğu sanılan maltaeriği önceler, Japonya’da yetiştirilmeye başlanmış, daha sonraları buradan Akdeniz ülkelerine ve Avrupa’ya yayılmıştır. Bugün, özellikle astropik bölgelerde büyük miktarlarda üretilen maltaeriği Türkiye’de de en çok Akdeniz Bölgesi’nde yetiştirilmektedir.
Maltaeriği ağacı yaz kış yeşil kalabilen, yani yapraklarını dökmeyen bitkilerdendir. Ortalama 10 metreye kadar boylanabilen ağacın daha çok dal uçlarına yığılmış elips biçimli iri yaprakları vardır. Bu sert yapılı, derimsi yaprakların üst yüzü koyu yeşil, arkası ise pas rengi tüylüdür.
Maltaeriği en iyi kumlu ya da killi topraklarda yetişir. Daha çok aşılama yoluyla, bazen de tohumdan üretilir.
Yaban mersini
Yaban mersini, veya ayıüzümü fundagiller familyasından ılıman iklimlere adapte olmuş bir üzümsü meyve türü. Anavatanı Kuzey Yarımkürenin serin ve dağlık bölgelerinde yetişen birçok türü vardır.
Genel olarak Kuzey Avrupa, Amerika’daki Rocky Dağları ve Türkiye’de, Karadeniz Bölgesi bölgesinin rakımca yüksek olan fundalık ve ormanlık bölgelerinde yabani formda değişik tipleri bulunmaktadır.
Yaban mersini özellikle 1906 yılında Amerika’da başlatılan ıslah çalışmaları sonucu doğadaki yabani formlarına göre kültüre alınan çeşitlerin, özellikleri (meyve iriliği, tadı, olgunluğu vs.) daha üstün niteliklere sahip olduğu görülmüştür.
Ardahan’da Mosi, Rize’de Likapa, Trabzon’da Ligarba, Karakavuz’da Çalıçileği, Rize Pazar ilçesinde Kaskanaka, Rize Ardeşen ilçesinde Çera (Çela), Artvin’de Morsvi, Mahabak, Mesi; Giresun’da Çalı Çiçeği, Ordu’da Cırtlık Çileği, Yozgat’ta Köpek Üzümü, diğer bölgelerde ise Ayı Üzümü, Çay Üzümü veya Çoban Üzümü olarak isimlendirilen ve literatürümüze Yaban Mersini olarak giren bu üzümsü meyve puslu veya parlak mavi rengi ile Mavi Altın (blue gold) olarak nitelendirilmektedir. Sağlık meyvesi olarak tanınmaktadır.
Yerelması
Yerelması, papatyagiller ailesinden, ayçiçeğigiller cinsinden, yenilebilir köksapları yumru durumunda olan bir bitki. Köksaplarının yemeği ve salatası yapılabildiği gibi meyve olarak da tüketilebilir. Turpa benzer bir dokusu ve tatlımsı bir tadı vardır. Yerelmasını ve Patatesi diğer sebzelerden ayıran en büyük özelliği tohum ile üreme yerine Vejetatif üreme yapmasıdır. Yani Yerelması ile geri dönüşüm kullanılarak elde edilmesidir. Örneğin: bir Yerelması parçasını toprağın altına koyduğunuzda bu önce kendiliğinden Yerelması bitkisi olur sonra Yerelması toprağın altında çoğalır.
Yer fıstığı
Yer fıstığı, baklagiller familyasından tohumlarında %45-60 oranında yağ, %20-30 oranında protein, %18 oranında karbonhidrat, vitaminler ve madensel maddeler içeren, özellikle yağ sanayi ve çerez yapımı başta olmak üzere, sapı kuru ot ve kabuğu da çeşitli şekillerde değerlendirilen değerli bir bitkidir.
Yer fıstığının 32 türü tespit edilmiştir; bunların bir kısmı tek yıllık, bir kısmı ise çok yıllıktır.
Yer fıstığı daha çok çerez olarak tüketilmektedir. Bu amaçla yerfıstığı tohumları ya dış kabuk kırılmadan ya da kabuk kırılıp tohumlar ayrıldıktan sonra kavrulup çiğ fıstık tadı giderilmiş ve aynı zamanda dayanıklılığı arttırılmış olarak tüketime sunulur.
Yer fıstığı tohumunda yağ oranının çok yüksek olması yer fıstığının birçok yağlı tohumlar arasında bitkisel yağ üretimi bakımından önemli bir yer almasını sağlar. Yer fıstığı yağının tadı güzel olup, rengi açık, görünüşü berrak ve yüksek sıcaklık derecelerine karşı oldukça dayanıklıdır. İçinde doğal halde bulunan antioksidan maddelerden dolayı kızartıldıktan sonra bir süre saklanacak olan gıda maddeleri için özellikle tercih edilir. Yer fıstığı yağı yüksek oranda oleik asit içermesi nedeniyle gerek fiziksel özellikleri ve gerekse besin değeri bakımından çeşitli bitkisel yağlar içinde zeytinyağına en yakın bitkisel yağ olarak tanımlanır.
Yer fıstığı tohumundan yağ elde edildikten sonra arta kalan küspe üstün bir protein kaynağıdır. Yer fıstığı küspesinden sağlanan proteinin besin değeri yüksek olduğundan çeşitli çocuk mamalarının hazırlanmasında ve proteince yeterli olmayan gıda maddelerinin protein değerinin yükseltilmesinde yararlanılır.
Yer fıstığı az miktarlarda da olsa çeşitli tatlı ve şekerlemelerin içinde veya üzerinde de kullanılmaktadır.
Yer fıstığı özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde yer fıstığı ezmesi şeklinde tüketilmektedir. Amerikan toplumunun yer fıstığının beslenme değeri konusunda aydınlatılmış olması ve yer fıstığı tüketiminin sağlamış olduğu bazı kolaylıklar nedeniyle bir saatte 8-10 ton yer fıstığını ezmeye çeviren ve tam gün çalışan büyük tesislerin kurulmasını zorunlu kılmıştır.
Yer fıstığı ezmesinin bir toplumda aranılan bir gıda maddesi olabilmesini sağlayacak özelliklerden başlıcaları olarak tadının güzel oluşu nedeniyle yalın halde ve diğer gıda maddeleri içine katılarak tüketilebilmesi, tüketime hazır halde bulunması ve mikrobiyolojik bozulmalara karşı dayanıklı ve bu nedenle de muhafazasının kolay olması sayılabilir.