Gazneliler; 963 yılında Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’da egemenlik kurmuş bir Türk hanedanıdır. Adını, başkent edindikleri Gazne kentinden almıştır. Gazneliler, 963 ile 1186 yılları arasında Maveraünnehir, Afganistan, Hindistan’ın kuzeyi ve Horasan’da hüküm sürmüştür.
Gazneliler’in kurucusu sayılan Alptigin Samaniler’in ordu komutanlarındandı. Samani Hükümdarı Abdülmelik’in 961 yılında ölümü üzerine Alptigin tahtı ele geçirmeye çalıştı, başarısızlığa uğrayınca da Gazne’ye çekilerek 983 yılında burada bağımsız bir yönetim kurdu. Alptigin kısa bir süre sonra Ölünce yerine oğlu Ebu İshak İbrahim geçti. 966-977 yılları arasında yönetim komutanlardan Bilgetigin ile Böritigin’in elinde kaldı. 977 yılında başa geçen Sebüktigin de bir ordu komutanıydı. Sebüktigin Afganistan’ın bir bölümünü denetimi altına aldıktan sonra 986 yılında Kuzey Hindistan’a yönelik ilk akını başlattı. Bu tarihten başlayarak Gazneliler sınırlarını daha çok Hindistan’a doğru genişletmeye çalıştılar. Sebüktigin’den sonra 998 yılında tahta çıkan ve Gazneli Mahmud diye de anılan Mahmud 1005 yılında Samaniler’in topraklarını Karahanlılar’la paylaşarak bu devlete son verdi. 1030 yılına kadar süren hükümdarlığı döneminde Kuzey Hindistan’a 17 sefer düzenledi. İslam dinini Hindistan’a yaydığı gibi elde ettiği ganimetlerle de son derece zenginleşti. Batıda bütün Güney İran’ı, Büveyhiler’i yenerek de Irak’ı Acem’i (günümüzde İran sınırları içindeki Güneydoğu Azerbaycan bölgesi) ele geçirdi. Kazandığı başarılar yüzünden Abbasi halifesi, Mahmud’a sultan sanı verdi ve onu “kâfirlerin çekici” olarak ilan etti. İslam dünyasında geniş ün kazanan Mahmud, Gazneliler’in en büyük hükümdarı sayılır.
Mahmud’dan sonra başa geçen oğlu Mesud döneminde (1030-1040) Gazneliler özellikle Horasan üzerinden gelen yoğun Türkmen akınlarıyla karşılaştılar. Selçuklu beyleri Tuğrul Bey ile Çağrı Bey’in önderliğindeki Türkmenler 1040 yılında Dandanakan Savaşı’nda Gazneli ordusunu büyük bir bozguna uğrattılar ve İran’da yeni bir güç olarak ortaya çıktılar. Batıdaki topraklarını yitiren Gazneliler bundan sonra hem Selçuklular’la, hem de Hindistan’da sık sık baş gösteren ayaklanmalarla uğraşmak zorunda kaldılar. 100 yıl kadar süren bu dönem içinde uzun zaman tahtta kalan İbrahim (1059-1099) ve Behram Şah (1117-1157) Hindistan’da bazı başarılar elde ettiler, ama Selçuklular’ın 1157 yılında dağılması da Gazneliler’e fazla yarar sağlamadı. Bu karışık ortamdan güçlenerek çıkan, 1100 yılından beri Afganistan’ın Gur bölgesine egemen olan Gurlular oldu. Önce Horasan ve Afganistan’ı tümüyle ele geçiren Gurlular Pencap yöresine çekilen Gazneliler’i orada da izlediler. 1186 yılında son hükümdar Hüsrev Melik’i tutsak ederek Gazneliler hanedanına son verdiler.
Gazneliler’in tarihte oynadıkları en önemli rol, İslam dinini Hindistan içlerine yaymalarıdır. Bu yüzden bazı tarihçiler bugünkü Hindistan-Pakistan ayrılığının temelinin Gazneliler’ce atıldığını savunur. Gazneliler dönemi kültür ve sanat bakımından da daha sonraki İslam devletlerini etkilemiştir. Mimarlık alanındaki başarıların, yeniliklerin izleri Anadolu Beylikleri’nde bile görülmüştür. İslam tarihinde seçkin bir yeri olan ünlü bilgin Birûnî 1017’den sonra Gazneliler’in hizmetinde çalışmış, Fırdevsi, Unsuri, Ferruhi, Menuçehri Damgani gibi ünlü şairler de gene bu dönemde yetişmişlerdir. Tarihçilik bakımından da Gazneliler döneminden önemli yapıtlar kalmıştır. Bunlar arasında Utbi, Gerdizi ve Ebu’l-Fazl Beyhaki tarihleri sayılabilir.
Gazneliler Devletinin özellikleri
– Kurucusu Alp Tegin olup ünlü hükümdarı Gazneli Mahmut’dur.
– Hindistan’a 17 sefer düzenlemiştir.
– Amaçları islamiyeti yaymak ve zenginliği ele geçirmek.
– Hindistan’a düzenlenen seferler sonrasında bölgede İslamiyet’in yayılmasını sağlamış bugün hayatlarını devam ettiren Afganistan, Pakistan, Bangladeş gibi Müslüman devletlerin ortaya çıkmasında etkili olmuşlardır.
– Sultan ünvanını ilk kullanan Türk hükümdarıdır.
– Gazneli Mahmut > Türk olup arap ünvanını kullanan kişi, sebebi Arap kültürünün etkisinde kalmasıdır.
– Afgan yerli halkı Gurlulerce yıkılmıştır.
– İmparatorluk özelliği göstermişlerdir.
– Saraydaki Türkçe, bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça’dır. Bu durum Türkçenin gelişmesini yavaşlatmıştır.
– 1040 daki Dandanakan savaşı’nda büyük Selçuklu devleti tarafından yıkıldı.
Yıkılmalarının en önemli sebebi, yöneticilerinin Türk olmalarına rağmen halkın çeşitli milletlerden oluşmasıdır.
– Dönemin en önemli eseri Firdevs’inin Gazneli Mahmut’a sunduğu Sehname’dir.
– İslamiyet yayılmasıyla Hindistan’da Kast teşkilatı zayıflamıştır.
– Utbi’nin Tarihi Yemin adlı eseri Gazne tarihini anlatır.
BENZER HABERLER
Gazneliler devleti hakkında bilgi (963-1187)
Gazneliler Hakkında Kısaca Bilgi
Gazneli I. Mesut Kimdir?
Gazneli Mahmut Kimdir?