II. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1237 ile 1246 yılları arasında Anadolu Selçuklu Sultanlığını yapmış, Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın büyük oğludur. Babasının ölümünden sonra onuncu Sultan olarak tahta çıktı. Babası Alaeddin Keykubat gibi iyi bir hükümdar olma özelliği taşımayan II. Gıyaseddin Keyhüsrev özellikle veziri Sadettin Köpek’in etkisinde kalmış ve onun etkisiyle birçok devlet adamını görevden uzaklaştırmış bazılarını ise öldürtmüştür. Yaşanılan yönetimdeki bu sıkıntılar ve artan ekonomik sorunlar üzerine ülke içerisinde huzursuzluklar arttı ve isyanlar çıkmaya başladı.
1240 Baba İshak İsyanı
Bu isyanlar içerisinde en önemlisi Baba İshak isyanıdır. Türkmenler otlak ve meraların yetersizliğini bahane ederek Baba İshak olarak bilinen bir şeyhin önderliğinde Adıyaman ve civarında isyan etmişlerdir. İsyancılar Sivas’ı ele geçirip yağmalamışlardır. Türkmenlerin çıkardığı bu isyanı devlet çok zor bastırmıştır. İsyanın zor bastırılması Türkiye Selçuklularının eski gücünde olmadığını göstermiştir. Bundan faydalanmak isteyen Moğollar harekete geçerek Selçuklu şehri olan Erzurum’u yağmalamışlardır.
1243 Kösedağ Savaşı
II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Moğolların bu hareketi üzerine savaş hazırlıklarına başlamış ve iki ordu Kösedağ bölgesinde karşı karşıya gelmiştir. Savaşı kazanan Moğollar Erzurum, Sivas ve Kayseri’yi yağmalayarak İran’a dönmüşlerdir.
Kösedağ Savaşı’nın sonuçları
1. Türkiye Selçuklu Devleti’nde dağılma süreci başlamıştır.
2. Merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte Türkiye Selçuklu topraklarında Türkmen beylikleri kurulmaya başlamıştır.
3. Bazı şehirlerin Moğollar tarafından yağmalanması sonucu birçok eser tahrip edilmiş bilim ve kültür alanında yapılan çalışmalar yavaşlamıştır.
4. Moğol baskısı sonucu yaşanan göçlere bağlı olarak Batı Anadolu’da Türk nüfusu artmıştır.
5. Anadolu’daki huzur ortamı bozulmuş, can ve mal güvenliği kalmamıştır. Buna bağlı olarak ticaret ve üretim faaliyetleri azalmıştır.
6. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev Kösedağ Savaşı’ndan sonra Moğol komutanı Baycu Noyan ile barış yapmıştır. Yapılan anlaşmaya göre Türkiye Selçukluları Moğollara vergi ödemeyi kabul etmişlerdir.
7. Türkiye Selçuklularının vergi ödemeyi kabul etmesi Moğolların üstünlüğünü kabul ettiğini göstermektedir. Savaş sonunda Türkiye Selçukluları yıkılma sürecine girerken, Anadolu Türk birliği bozulmuş ve II. Beylikler adı verilen dönem başlamıştır.
Kösedağ Savaşı’ndan sonra Türkiye Selçuklu Devleti, İlhanlıların yönetime altına girmiştir. Bu arada II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oğulları arasında taht kavgaları yaşanmaktaydı. IV. Kılıç Arslan, kardeşleri II. İzzettin Keykavus ve II. Alaeddin Keykubat’ı saf dışı bırakarak İlhanlılara bağlı bir şekilde tahtta çıkmıştır. Onun ölümünden sonra çocuk yaşta hükümdar olan III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde bazı Türkiye Selçuklu devlet adamları ile Türkmen beyleri Moğollara karşı Memlûk Sultanı Baybars’tan yardım istediler. Ordusuyla Anadolu’ya gelen Baybars Moğolları yenilgiye uğrattı ama istediği desteği göremeyince geri döndü. Anadolu’ya giren Moğol Hükümdarı Abaka Han Selçuklu hanedanından birçok kişiyi ve yaklaşık iki yüz bin Türkmeni öldürerek Anadolu’da İlhanlı hakimiyetini güçlendirdi. II. Mesut’u kendisine bağlı bir hükümdar olarak bırakıp Anadolu’dan ayrıldı. II. Mesut’un 1308’de ölümünden sonra devlet dağılmıştır.