İran’da hüküm süren Samanoğulları Devletinin hakimiyetinde yaşayan Türk boyları vardı. Bu Türk boylarından birine mensup olan Alp Tigin, Samanoğullarına bağlı olarak Horasan valiliği görevinde iken Afganistan’daki Gazne şehrini ele geçirmiş ve bu şehir merkez olmak üzere 963 yılında bağımsızlığını ilan ederek Gazneliler devleti‘ni kurmuştur. Alp Tigin’den sonra devletin başına Sebük Tigin geçmiştir. Onun döneminde tam anlamıyla bağımsızlığa ulaşan Gaznelilerin sınırları Hindistan’a kadar genişlemiştir.
Sebüg Tigin’den sonra devletin başına oğlu Mahmut geçmiştir. Gazneli Mahmut zamanında devlet en güçlü dönemlerini yaşamıştır. Gazneli Mahmut ilk önce Karahanlılar ile birlikte Samanoğullarına karşı ittifak kurmuştur. Horasan bölgesine ele geçiren Gazneli Mahmut Büveyhoğullarının baskısı altında kalan Abbasi Halifesine yardım etmiştir. Bu yardım karşısında dönemin Abbasi halifesi Gazneli Mahmut’a sultan unvanını vermiştir.
Hindistan Seferleri
Sultan Mahmut döneminde Hindistan’a 17 sefer düzenlenerek bölgede hakimiyet kurulmaya çalışılmıştır.
Hindistan’a sefer yapılmasının nedenleri şunlardır;
1. Ekonomik açıdan zengin olan bölgeyi ele geçirmek,
2. İslamiyet’i bölgede yaymak,
3. Fetihlerle güçlenerek İslam dünyasının lideri konumuna gelmektir.
Gazneli Mahmut’tan sonra devletin başına oğlu Mesut geçmiştir. Sultan Mesut döneminde Hindistan seferlerine devam edilmiştir. Bu arada Horasan bölgesinde Selçuklular güçlenmeye başlamıştır. Sultan Mesut, Selçukluların akınları durdurulamayınca kendisi sefere çıkmıştır. Güç kaybetmeye başlayan Gazneliler Selçuklular ile karşı karşıya gelmişlerdir. Gazneliler Selçuklular ile yaptıkları 1040 Dandanakan Savaşı’nı kaybederek yıkılma sürecine girmişlerdir.
1040 yılında iki Türk devleti arasında gerçekleşen Dandanakan Savaşı Türk tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu savaş iki Türk devletinin kaderini belirlemiştir. Gazneliler yıkılış sürecine girerken Selçuklular kuruluş aşamasını tamamlayarak yükseliş sürecine girmişlerdir.
Sultan Mesut’un ölümünden sonra iç karışıklıkların arttığı Gaznelileri 1187 yılında Afganistan’ın yerli halkı olan Gurlular yıkmıştır.
Gaznelilerin Özellikleri
1. Yönetimleri altında çok uluslu bir yapıya sahip olan Gazneliler imparatorluk özelliği taşıyan ilk Türk- İslam devletidir. Bu durum uzun süre varlıklarını koruyamamalarında etkili olmuştur.
2. Hindistan’a düzenlenen seferler sonrasında bölgede İslamiyet’in yayılmasını sağlamış bugün hayatlarını devam ettiren Afganistan, Pakistan, Bangladeş gibi Müslüman devletlerin ortaya çıkmasında etkili olmuşlardır.
3. Abbasi halifesini himaye eden ilk Türk- İslam devletidir. Gazneli Mahmut’a bu başarısından dolayı halife sultan unvanını vermiştir.
4. Türk tarihinde sultan unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.
5. Firdevsi yazmış olduğu Şehname adlı eserini Sultan Mahmut’a sunmuştur.