Kutadgu Bilig, 11. yüzyıl’da Yusuf Has Hacip tarafından Doğu Karahanlı hükümdarı Tabgaç Uluğ Buğra Kara Han’a atfen yazdığı ve takdim ettiği Türkçe eserdir. Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Mutluluk veren bilgi anlamında olan bu eserde devlet yönetimiyle ilgili bilgiler ve öğütler yer almaktadır. İdeal Türk devlet anlayışından bahsedilmiştir. Siyasetname ve nasihatname özelliği de taşımaktadır.
Kutadgu Bilig’in özellikleri şunlardır;
♦ Kutadgu Bilig, Hakaniye lehçesiyle yazılmış, didaktik bir eserdir.
♦ “Mutluluk veren bilgi” anlamına gelmektedir.
♦ İnsana her iki dünyada gerçekten kutlu olmak, mutlu yaşamak için gerekli yolu göstermeyi amaçlayan bu kitap, aruz vezni ile yazılmıştır.
♦ Nazım şekli mesnevidir. Ayrıca içerisinde pek az miktarda dörtlükler de vardır.
♦ Edebiyatımızda aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk eser olarak kabul edilmektedir.
♦ Eserde adaleti, aklı, saadeti ve devleti temsil eden dört kahramanın çevresinde gelişen olaylarla yazar, devlet idaresinin ve sosyal düzenin nasıl olması gerektiğini anlatır.
♦ Kutadgu Bilig, Karahanlılar çağının siyasi ve kültürel bakımdan önemli bir merhalesini temsil eder.
♦ Kutadgu Bilig, alegorik bir münazara karakterindedir. Münazaranın kahramanları dört kişiden ibaret olmakla beraber, genel olarak ağırlık noktalarını, iki kişi arasındaki konuşmalar oluşturur. (Kün-toğdı: kanun; Ay-toldı: saadet; Ögdülmiş: akıl; Odgurmış: akıbet)
♦ Kutadgu Bilig, dil özellikleriyle olduğu kadar düşünce derinliği ve zevk inceliğiyle de yeni bir çığır açan eserlerdendir.
Kutadgu Bilig eserinde işlenen konular
♦ Tanrının, Hazreti Muhammed, Dört Halife ve Tabgaç Bugra Han’ın övülmesi
♦ İyilik etmenin faydaları
♦ Bilgi ve aklın faydaları,
♦ Devletin sıfatı
♦ Adalet vasfı
♦ Hükümdarın ve devlet yönetiminde bulunan vezir, komutan, ulu hacib, kapıcıbaşı, elçiler, katipler, aşçıbaşları, içkicibaşı ve hizmetkarların vasıfları,
♦ Dünyanın kusurları,
♦ Ahiretin kazanılması,
♦ Beylere hizmet etmenin usulleri,
♦ Hizmetkarlar ile nasıl geçim olacağı,
♦ Avam ile nasıl münasebet kurulacağı,
♦ Aralarında tabipler, alimler, rüya tabircileri, efsuncular, şairler, çiftçiler gibi bazı zanaat grupları ile fakirler ile nasıl münasebet kurulacağı,
♦ Evlilik,
♦ Çocuk yetiştirme ve terbiyesi
♦ Dostların cefası konusu
♦ hizmetçilere davranış biçimi,
♦ Yemeğe çağırma ve davete icabet usulleri,
♦ Zamanın bozukluğu konusu,
♦ Memleketi tanzim etme usulü,
♦ Doğruluğa karşı doğruluk, insanlığa karşı insanlık gösterilmesi hususu.