Dört büyük halifeden sonra İslam Devleti’nin başına geçen hanedana Emeviler denir. Diğer bir ifade ile Emeviler, Dört Halife Dönemi’nden (632-661) sonra Müslüman Arap devletine egemen olan hanedandır. Hz Muaviye tarafından kurulmuştur.
Hz Ali’den sonra Küfeliler oğlu Hz Hasan’ı, Emeviler’de Şam’da Muaviye’yi halife ilan ettiler. Hz Hasan kardeş kanı dökülmemesi için Muaviye ile anlaşarak halifelikten çekildi. Yapılan anlaşmaya göre Muaviye yerine kimseyi veliaht olarak göstermeyecek onun ölümünden sonra Müslümanlar halifelerini seçeceklerdi. Fakat Muaviye sözünde durmadı ve ölmeden oğlu Yezid’i yerine halife veliaht gösterdi.
Muaviye’nin bu davranışı ile halifelik ilk defa saltanat sistemine dönüştü. Bu olaydan sonra bir daha halife seçimi yapılmadı. Yaşanılan bu olay Müslümanlar arasında olan ayrılığı daha da artırmış oldu.
Emeviler Dönemi Siyasi Olayları
Muaviye’nin halife olmasıyla Emeviler Devleti Şam merkezli kuruldu. İç huzuru sağlayan Muaviye fetih hareketlerine başlamıştır. Emeviler en parlak dönemlerini Halife Abdülmelik ve Velid dönemlerinde yaşamışlardır.
İstanbul Kuşatması
Anadolu üzerine sefer düzenlenerek 668 yılında İstanbul kuşatılmış ama başarılı olunamamıştır. Daha sonra 674 yılında deniz üzerinden Bizans’a bir sefer daha düzenlenmiştir. Bu ikinci kuşatmada da başarılı olunamamıştır. İslam tarihinde İstanbul ilk kez kuşatılmıştır.
Kerbela Olayı 680
Muaviye’nin ölümünden sonra Yezid’in halifeliğini Küfeliler kabul etmeyerek Hz Ali’nin oğlu Hz Hüseyin’i halife ilan etmek amacıyla Küfe’ye davet ettiler. Küfe’ye gitmek üzere yola çıkan Hz Hüseyin ve beraberindekiler Kerbela denilen bölgede Yezid’in askerleri tarafından şehit edildiler. Kerbela olayı ile Müslümanlar arasındaki ayrılıklar artarak sorunlar derinleşmiştir. (Sünni-Şii)
Kuzey Afrika’nın Fethi
Dört Halife döneminde başlayan Kuzey Afrika’daki fetih hareketlerine devam edilmiştir. Özellikle Halife Abdülmelik ve oğlu Velid dönemlerinde fetih hareketleri daha da hızlanmıştır. Bölge valisi olarak görevlendirilen Musa bin Nusayr, Atlas Okyanusu’na kadar olan bölgeyi alarak Kuzey Afrika’nın fethini tamamlamıştır.
İspanya’nın Fethi
Atlas Okyanusuna ulaşan İslam orduları Tarık Bin Ziyad komutasında Cebelitarık (Septe) Boğazı’nı geçerek İspanya’ya ulaşmışlardır. 711 yılında Vizigot Krallığı ile yapılan Kadiks Savaşı’nı kazanan Emeviler İspanya’yı fethetmiştir. Müslümanlar ilerlemeye devam ederek Pirene Dağlarını aşmış ve Fransa’ya girmişlerdir. Avrupa kıtasındaki ilerleyiş 732 yılında Franklarla yapılan ve başarısız olunan Puvatya savaşına kadar devam etmiştir. Müslümanlar İspanya’ya Endülüs adını vermişlerdir.
Türkistan Bölgesindeki Fetihler
Hz Osman döneminde İslam orduları Horasan bölgesine ulaşmışlardı. Muaviye zamanında Horasan’ın fethi tamamlanmıştır. Diğer bölgelerden getirilen Araplar bölgedeki şehirlere yerleştirilmiştir. Horasan bölgesinde Emeviler dönemindeki Türk- Arap ilişkilerine bakacak olursak iki taraf arasında bu dönemde şiddetli mücadeleler ve savaşlar yaşanmıştır. Bu dönemde Emevilerin izlediği politikalardan dolayı Türklerin İslamiyet’e girişleri yavaş olmuştur.
Emevilerin Yıkılışı
Emevilere karşı ilk isyan Horasan’da başlamıştır. Bu isyanın ülke geneline yayılması sonucu Emeviler yıkılmıştır. Abbas Abdullah’ın halife ilan edilerek Abbasi devletinin kurulmasıyla bu devlet sona ermiştir(750). Şam’da bulunan son Emevi halifesi II. Mervan Mısır’a kaçmıştır. Burada yakalanan son Emevi Halifesi öldürülmüştür. Emevi soyundan gelenler İspanya’ya geçerek Endülüs Emevi Devletini kurmuşlardır.
Emevilerin Yıkılış Nedenleri;
1. Merkezi otoritenin zayıflaması
2. Emevilerin izlediği Arap milliyetçiliği politikası (Mevali Politikası)
3. Devlet kademelerinde Emevi ailesinden olanların görevlendirilmesine diğer Müslüman Arapların tepki göstermeleri
4. Hz Ali taraftarlarının Emevilere karşı çalışmaları
5. Abbasilerin, Emevi yönetiminden memnun olmamaları ve halifeliği ele geçirmek için çalışmaları
6. Halifeliği saltanata dönüştürmeleri
7. Kerbela Olayının olumsuz etkileri
Emeviler Döneminde Kültür ve Uygarlık
Emeviler döneminde fetih hareketleri ile birlikte farklı kültürler ile karşılaşılmıştır. Farklı kültürlerin katkılarıyla birlikte Emevilerde bilim ve sanat alanında ilerlemeler yaşanmıştır. Emeviler döneminde Şam, Basra, Küfe gibi şehirler bilim ve sanat merkezi haline gelmiştir. Emeviler döneminde mimari alanda önemli gelişmeler yaşanmıştır. İslam mimarisi Bizans, Roma ve İran medeniyetlerinin mimarileri ile yarışacak seviyeye gelmiştir.
Emeviler döneminde toplumun sağlığına yönelik kurumsal çalışmalar yapılmıştır. Emeviler döneminde devletin resmi dili belirlenmiştir. Abdülmelik döneminde Arapça resmi dil ilan edilmiş ve resmi yazışmalarda zorunlu olmuştur. Arapça resmi dil ilan edilene kadar Arap Yarımadasında Arap alfabesi, Mısır ve Suriye taraflarında ise Yunan alfabesi kullanılmaktaydı. Abdülmelik döneminde dinar adı verilen ilk İslam parası bastırılmıştır. Tarım alanları geliştirilerek sulamaya önem verilmiştir. İkta sistemi yaygınlaştırılmıştır. Ticari faaliyetlere önem verilmiştir.
Emevilerin Özellikleri
1. Emeviler, Arap olmayan Müslümanları Mevali olarak yani ikinci sınıf vatandaş olarak görmüşlerdir. Emeviler döneminde aşırı bir Arap milliyetçiliği politikası izlenmiştir. Bu politikaya tepki olarak Emevi soyundan olmayan Müslümanlar arasında Şuubiye hareketi gelişmiştir. Bu hareketin özünde Arapların üstün olmadığını tüm Müslümanların eşit olduğunu ispat etmek vardır.
2. Emeviler döneminde İslam devleti olma özelliğinden uzaklaşılmış Arap devleti özelliği daha ağır basmıştır.
3. Halifelik saltanat makamına dönüştürülmüştür.
4. İstanbul, İslam tarihinde ilk kez kuşatılmıştır.
5. İspanya fethedilerek, İslamiyet ilk kez Avrupa’ya götürülmüştür.
6. Arap milliyetçiliğine bağlı olarak halk Müslüman Araplar, Mevali (Arap olmayan Müslümanlar), Zımmi (Müslüman olmayan halk) ve köleler olmak üzere sınıflara ayrılmıştır.
7. Abdülmelik döneminde Arapçanın resmi dil ilan edilmesiyle Arapça yaygınlaşmaya başlamıştır. Ayrıca yeni Müslüman olan diğer milletler dini kaynağından öğrenmek istemeleri de Arapçanın yayılmasına katkı sağlamıştır.
8. Abdülmelik döneminde dinar adı verilen ilk İslam parası bastırılmıştır.
9. Berid adı verilen ilk posta teşkilatı oluşturulmuştur.
10. Sınırların genişlemesiyle birlikte fethedilen ülkelerin kültürleri İslam kültürünü etkilemeye başlamıştır. özellikle bu etki sanat alanında kendini göstermiş mimari alanda Arap mimarisinde daha önceleri kullanılmayan tarzlar ortaya çıkmıştır.