Makale; bilgi vermek, gerçeği ortaya çıkarmak amacıyla yazılır. Makale, edebiyatımıza Tanzimat döneminde gazete ile birlikte girmiştir. Geniş halk kitlelerini ilgilendiren sosyal meselelerin okuyucuya ulaşmasına aracı olmuştur. Yazarın belli bir konuda görüşlerini ve düşüncelerini ortaya koymak, okuyucuyu ikna etmeye yönelik yazdığı, dergi ve gazete köşelerinde yayımlanarak başlayan ve yaygınlaşan fikir yazılarına “Makale” denir. Makalenin konusu edebiyat, müzik, resim gibi sanatsal konular, bilimsel konular, siyasal konular, spor, sağlık ve eğitim gibi birçok alandan seçilebilir.
Makalelerde açık, yalın bir dil ve ciddi bir üslup kullanılır. Yazar makalede nesnel olmaya özen gösterir. Makalelerde iddia ve ispat vardır. Anlatılanlar mutlaka bir sonuca bağlanır. Tanzimat Edebiyatı makalelerinde şu sanatçılar öne çıkar: Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Ahmet Mithat Efendi. Şinasi tarafından yazılan “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi” (1860) Türk edebiyatındaki ilk makaledir. Bu makale Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımlanmıştır. Şinasi makalelerinde edebi, toplumsal ve askeri konulara değinmiştir.
Ziya Paşa’nın yazdığı “Şiir ve İnşa” (1868) bu dönemin önemli edebi makalelerindendir. Ziya Paşa bu yazısında yeni Türk Edebiyatının halk edebiyatına bağlanması gerektiği savunur ve Divan edebiyatını eleştirir.
Namık Kemal, Tasvir-i Efkarda yayımlanan “Lisan-ı Osmani’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir” (1876) adlı makalesinde edebiyatın toplumu eğittiğinden milletin yaşamını sürdürmesine katkı sağladığını belirtir.
Recaizade Mahmut Ekrem – Takdir-i Elhan, Muallim Naci-Şiir bu dönemde yazılan önemli edebi makalelerdendir.
Makalenin özellikleri
– Nesnel verilerin kullanıldığı bir türdür.
– Ele alınan konu bilimsel bir yöntemle incelenir.
– Makalenin yazılış amacı bilgi vermektir. Ancak makalede sadece bilgi verilmez, aynı zamanda verilen bilgi kanıtlanmaya çalışılır.
– Yazar ele aldığı konuyu kanıtlamaya çalışır.
– Ciddi ve anlaşılır bir dil kullanılır.
– Tanık gösterme, örnekleme, karşılaştırma gibi çeşitli düşünceyi geliştirme yöntemi kullanılır.
– Makalelerin üzerinde durduğu temel bir düşünce vardır.
– Yazarının düşünceye karşı nesnel yaklaşması beklenir.
– Herhangi bir konu sınırlaması yoktur.
– Gazete ve dergilerde yayımlanabilir. Aynı zamanda yazar makalelerini kitap haline getirebilir.
Makale Türleri
Makaleler seçilen konuya göre uzun ya da kısa olabilir. Makale her konuda yazılabilir. Makalenin yazılacağı konu güncel olabileceği gibi, felsefi, bilimsel, sanatsal da olabilir. Ancak edebî makale sanatla ilgili konuları işler. Makaleler niteliklerine göre temelde “edebî makale” ve “mesleki makale” olmak üzere iki grupta toplanabilir.
a) Edebî makale
Dil, edebiyat ve sanatla ilgili konuları işleyen makale türüdür.
b) Meslekî makale
Tıp, ekonomi, sosyoloji gibi bilimin ve bilime dayalı mesleklerin değişik dalları ile ilgili konulan işleyen makale türüdür.