Emvâl-i zâhire (açıkta olan mallar) ve emvâl-i bâtıne (gizli mallar) denilen bazı mallar zekâta tâbidir. Nakit paralar, evlerde ve mağazalarda bulunan ticaret malları, emvâl-i bâtınedir. Bu malların sahibi onların zekâtını, dilediği fakirlere verebilir, bunlara resmen müdahale edilmez.
Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulleri ve madenler, yer altındaki hazineler, gümrüklere uğrayan ticaret malları ve nakitler de emvâl-i zâhiredir. Bunların hepsi de belirli nisab’da zekâta tabi olup İslâm devleti tarafından tahsil olunur.
Not: Hz Osman zamanına kadar insanların ellerindeki ve dışarıdaki varlıklarından devlet olarak zekât alınıyordu, Hz. Osman zamanında varlıklar artınca bunların takibi güçleşti ve Hz Osman insanların ellerindeki gizli varlıkların zekâtını vermeleri için insanlara vekâlet verdi, ancak takibini insanların vicdanına bıraktı. Açıkta olan mallarından ise zekatı tahsile devam etti (Seyyid Sâbık, Fıkhil’s-Silnne, 1/204).
Zekatı verilecek mallar nelerdir?
Her malın nisap miktarı ve zekât oranı farklıdır. Genel çizgileriyle malların nisap miktarları ve zekât oranları şöyledir:
Altın ve gümüş: Altının nisap miktarı 80,18 gramdır. Bu miktarda ya da bundan fazla altını olan kimse kırkta birini (% 2,5) zekât olarak verir. Gümüşün nisap miktarı da 561 gramdır. Bu kadar veya bundan fazla gümüşü olanlar da kırkta birini (% 2,5) zekât olarak verir.
Para: 80,18 gr altın değerinde veya bundan fazla miktardaki paranın zekâtı kırkta bir (% 2,5) oranında verilir.
Hayvanlar: Koyun ve keçi cinsi için nisap miktarı 40 koyun veya keçidir. Sığır cinsi hayvanlarda nisap miktarı 30 sığırdır. Devede ise nisap miktarı 5 devedir. Tabloda hangi hayvandan kaç adet olduğunda ne kadar zekât verilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Ticaret malları: Ticaret mallarının hem sermayesi, hem de sağladığı kazanç zekâta tâbidir. Ticaret mallarının nisap miktarı altının nisap miktarı kadardır. Sahip olunan malların değerleri hesaplanır, bu mallara elde mevcut paralar ve alacaklar eklenir. Borçlar düşüldükten sonra elde kalan değer nisap miktarının üzerinde ise kırkta bir (% 2,5) oranında zekât verilir. Alet, makine, meta, sebze, meyve, arsa, arazi, akar, süs eşyası, taşınmaz mallar vb. alım satım amacıyla kullanılan her çeşit mal ticaret malıdır. Alım satım için olan ev, apartman, daire, arsa, dükkân vb. taşınmaz malların kira bedelleri de ticaret malı sayılır.
Toprak ürünleri: Toprak ürünlerinin nisap miktarı 653 kilogramdır. Toprakta yetiştirilen ürün eğer emek sarfedilmeden yağmur, nehir, dere ve bunların kanallarıyla sulanıyorsa zekât oranı onda birdir (% 10). Kova, dolap, motor veya ücretle alınan suyla sulanıyorsa zekât oranı yirmide birdir (% 5). Gübre, akaryakıt ve işçilik masrafları harcanarak elde edilen ürünlerin zekâtı da yirmide bir (% 5) olarak verilir.
Madenler ve deniz ürünleri: Nisap miktarına ulaşma şartı aranmaksızın elde edilen malın beşte biri (% 20) zekât olarak verilir.