Hac; Belli zamanda, belli yerleri özel bir şekilde ziyaret etmektir. Hac İslamın beş şartından birisidir. Hem malî, hem bedenî bir ibadettir. Malî bir ibadettir, çünkü Hacca gitmek için çeşitli masraflar ve harcamalar yapılır. Bedeni bir ibadettir zira insanın bizzat kendisi o yolculuğa çıkar. Hac hicretin dokuzuncu yılında farz kılınmıştır. Tekrar belirtmek gerekirse, sözlük manası itibarıyla kastetmek ve yönelmek manalarına gelen hac, hususî bir zaman diliminde, hususî bir kısım yerleri, yine bir kısım hususî usullerle ziyaret etmeğe denir ki; senenin belli günlerinde, hac niyetiyle ihrama girip, Arafat’ta vakfede bulunmak ve Kâbe’yi tavaf etmekten ibaret sayılmıştır. Hac yapan kimseye Hâcc (Hacı) denir. Bunun çoğulu ‘Hüccac‘dır.
Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de: “Hacca gidip gelmeye gücü yetenlere Allah için Kabe’yi ziyaret etmek farzdır.” buyurmuştur.
Haccın farziyeti, Kur’ân, sünnet ve ümmet-i Muhammed’in icması ile sabittir. Hac, Kur’ân-ı Kerîm’de geçen: وَلِلّٰهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبيلًا “Beytullah’a gitmeye gücü yeten herkesin o evi haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerindeki bir hakkıdır.” (Ali İmran 97) âyetiyle farz kılınmıştır.
Haccın farziyetini bildiren ve onun faziletlerini anlatan birçok hadis-i şerif vardır. Bu konudaki bir hadis-i şerif şu şekildedir: “İslâm beş esas üzerine bina edilmiştir: Allah’tan başka ilah olmadığına ve Hz. Muhammed’in Allah’ın Resûlü olduğuna şehadet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak.”
Peygamber Efendimiz Hz Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) başka bir hadis-i şeriflerinde de şöyle buyurmuştur: يَاۤ أَيُّهَا النَّاسُ! كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْحَجُّ حَجُّ الْبَيْتِ الْعَتيقِ “Ey insanlar! Üzerinize hac farz kılındı; Beyt-i Atîk’i haccediniz.”
İster erkek ister kadın olsun şartlarını taşıyan, yani sağlık ve servet yönünden haccetme imkânına sahip olan her Müslüman’ın ilk fırsatta hac görevini yerine getirmesi gerekir. Kendisine hac farz olan kimsenin mazeretsiz olarak hac ibadetini geciktirmesi günahtır.
Peygamber Efendimiz Hz Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hadis-i şeriflerinde: تَعَجَّلُوا إِلَى الْحَجِّ يَعْنِي الْفَريضَةَ فَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَا يَدْري مَا يَعْرِضُ لَهُ “Hacca gitmekte (yani farz hacca) acele ediniz çünkü sizden biriniz ölümün kendisine ne zaman geleceğini bilemez.” buyurarak bu hususa dikkat çekmiştir.
Eğer bir kişi hac kendisine farz olduktan sonra hacca gitme imkânı olduğu halde, hac vazifesini yerine getirmeyip sonraya erteler ve daha sonra da fakirlik, hastalık vb. değişik sebeplerden dolayı bu imkânını kaybederse, zamanında hac yapmadığı için sorumlu olur.
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): مَنْ أَرَادَ أَنْ يَحُجَّ فَلْيَتَعَجَّلْ فَإِنَّهُ قَدْ تَضِلُّ الضَّالَّةُ وَيَمْرَضُ الْمَريضُ وَتَكُونُ الْحَاجَةُ “Hac yapmak isteyen kimse acele etsin çünkü serveti, parası elinden gidebilir, hasta olabilir, ihtiyacı ortaya çıkabilir.” buyurarak Müslümanları haclarını sonraki yıllara ertelemeyip ilk fırsatta yerine getirmeleri konusunda uyarmıştır.
Hac, hicretin dokuzuncu yılında farz kılınmıştır. Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) o yıl kendisi hacca gitmemiş, hac emiri olarak Hz. Ebû Bekir’i (radıyallahu anh) göndermiştir. Allah Resûlü’nün hicretin onuncu yılında yaptığı hacca “Veda haccı” denir ki bu, O’nun yaptığı ilk ve son hacdır.
Hac kimlere farzdır?
Şu şartlan taşıyan kişiye hacca gitmek farz olur:
1. Akıllı olmak,
2. Ergenlik çağına gelmiş olmak,
3. Müslüman olmak,
4. Hür olmak,
5. Haccın farz olduğunu bilmek. (Bu şart, Müslüman olmayan ülkelerde Müslümanlığı kabul edenler içindir)
6. Zorunlu ihtiyaçlarından başka hacca gidip dönünceye kadar kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile fertlerinin geçinebileceği maddi güce sahip olmak,
7. Uygun bir vasıta ve yol masrafları karşılayabilecek parası olmak,
8. Hac vazifesini yapabilecek zamana yetişmiş olmak.
Haccın Farzları nelerdir?
Hanefilere göre haccın farzları
Hanefilere göre; Bir şart ve iki rükûndan ibarettir. Bunlardan ihrama girmek haccın şartı, Arafat’ta vakfe yapmak ve Kâbe’yi tavaf etmek ise haccın rükünleridir.
Hanefiler İhramı şart, diğerlerini asli unsur (rükün) kabul etmişlerdir. İhrama girdikten sonra bu iki rükün yerine getirilmedikçe Hacc tamamlanmış olmaz ve İhramdan çıkılmaz. Buna göre zamanında Arafat’ta vakfe yapamayan kimse o yıl Hacc yapma imkanını kaybetmiş olur. Bu kişinin yarım bıraktığı Haccını daha sonra kaza etmesi gerekir.
Şafî mezhebine göre haccın farzları şunlardır:
1. İhrama girmek
2. Arafat’ta vakfe yapmak
3. Kâbe’de tavaf yapmak
4. Sa’y yapmak
5. Saçları tıraş etmek
6. Bu rükünlerin çoğu (en az dördü) arasında tertibe uymak
Bu farzlar haccın rükûnlarıdır.
Maliki ve Hanbelî mezheplerine göre haccın farzları:
1. İhrama girmek
2. Arafat’ta vakfe yapmak
3. Kâbe’yi tavaf etmek
4. Sa’y yapmak
Bu farzlar, haccın rükûnlarıdır.
Rükûnlar, usulüne göre yapılmadıkça, ceza ve kefaret ödemekle ha sahih olmaz. Eksik kalan rüknün tamamlanması ve ya haccın kazası gerekir.