Vakf, yararlanılabilir bir malı mübah bir tarafa ebedi olarak tahsis etmektir. Vakf yüce Allah’ın;
– “Sevdiğinizden infâk etmedikçe hayra ulaşamazsınız” (Ali imran-92) ayet-i kerimesi ve Allah rasulünün (as);
– “Müslüman ölünce; üç şeyden hariç, ameli kesilir. Bunlar sadaka-i câriye, yararlanılan ilim yada kendisine dua edecek salih bir evlat” (Muslim) ifadesiyle meşru kılınmıştır.
İslam alimleri, hadiste söz konusu olan “sadaka-i cariyenin” vakf olduğuna hükmetmişlerdir. Kişinin, kendi mülkü olup da başkasına şer’i nakli caiz olan bir malını vakfetmesi caizdir.
Vakfın Rükünleri
Vakfın rükünleri dörttür.
1- Vakıf (vakfeden kişi)
Vakfeden kişinin, malını teberrü’ edebilme ehliyyetine sahip olması şarttır. Deli, çocuk, mukrah, mahcûru-aleyh ve mük’ateb’in vakfetme yetkisi yoktur.
2- Mevkufu aleyh (kendisine vakfedilen taraf)
Kendisine mal vakfedilecek taraf, ma’lum ve muayyen ise; vakfetme esnasında, söz konusu malı temellük edebilecek konumda olması şarttır. Dolayısıyla bu konumda bulunmayan ana rahmindeki cenine mal vakfedilemeyeceği gibi, Müslüman bir köleyi yada bir mushafı kafire vakfetmek de sahih değildir.
Şayet vakfedilecek taraf medrese, cami vs. gibi olursa, ma’lum ve muayyen olması şart değildir.
3- Mevkuf (vakfedilen mal)
Vakfedilecek malın; kişinin mülkü, ma’lum ve muayyen bir madde ve faydalanılacak bir mal olması şarttır. Ayrıca yiyecek ve içecek gibi tüketilecek değil de bekasıyla faydalanılacak olması gerekir.
4- Siga
Vakfın gerçekleşmesi için vakf edenin, murad ve niyyetini bildirerek;
– “Şunu şuraya vakf ettim” gibi sarih siga yada;
– “Şunu ebedi olarak fakirlere tahsis ettim” gibi kinai siga ve söz kullanması şarttır. Ayrıca vakf sigasını, herhangi bir şarta ta’lık etmemek ve mahdut bir süreye bağlamamak şarttır.
Vakfın Satışı Caiz mi
Vakf edilen mülk asla satılamaz. Ancak İmam Ebu Hanife (ra) göre; vakfedilen mülk, bazı şartlarda başka mülk ile değiştirilebilir.
Cami Halılarını vs. Satmak
Camiye vakfedilen halı vb. eşyaların güzelliği ve yararlılığı gitmiş ve satılması cami için daha yararlı hale gelmiş ise, satılmasında sakınca yoktur. Bu satıştan elde edilecek gelir, caminin halı vb. ihtiyacı varsa o yönde değerlendirilecek, yoksa caminin yararına sarf edilecektir.
Camiye vakf edildiği kesin bilinmeyen yada vakf edilmeyip de hibe edilen halı vb. şeyler her halükarda satılabilir.
Vakf Arazisini Bina İnşaatı İçin Kiraya Vermek
Herhangi bir vakfın mütevellisi, o vakfa ait olan bir araziyi, içinde inşaat yapılmak üzere belirli bir süre için kiraya verebilir.