Sa’y kelimesi; koşmak, hızlı yürümek anlamına gelmektedir. Hac ve umrede Kâbe’nin doğu tarafındaki ‘Safa‘ tepesinden başlayarak ‘Merve‘ ye dört gidiş, Merve’den Safa’ya üç dönüş olmak üzere bu iki tepe arasındaki gidiş-gelişe denir.
Safa’dan Merve’ye her bir gidişe ve Merve’den Safa’ya her bir dönüşe ‘şavt‘ denir. Safa ile Merve arasındaki yaklaşık 400 metre uzunluğundaki yürüme alanına ‘Mes‘a’ denir.
SA’YIN VACİPLERİ
Şafii mezhebine göre Hac ve Umre’nin rükünlerinden olan sa’y ın vacipleri dört tanedir. Bunlar;
1– Safa ve Merve arasında yapılacak yedi yürüyüşten birinci, üçüncü, beşinci ve yedinci yürüyüşlere Safa’dan başlamak.
2– Yedi yürüyüşten ikinci, dördüncü ve altıncı yürüyüşlere Merve tepesinden başlamak.
3– Sa’yi kesin ve yakın ile yedi tur olarak tamamlamak. Mu’temed görüşe göre; tavâfta olduğu gibi, sa’yin her anını da sa’y niyyet ve kasdıyla yapmak şarttır.
Dolayısıyla sa’y yapmakta olan bir kişinin, bir an olsun, sa’yde bulunduğunu unutup da arkadaşlarıyla yarışması vs. gibi amaçlarla yürümesi sa’y sayılmaz.
Ayrıca sa’y esnasında, kaç tur yaptığıyla ilgili şekke düşerse, az olan sayıyı yaptığını varsayıp üstünü tamamlaması gerekir. Sa’y tamalandıktan sonra şek oluşursa, bunun bir sakıncası yoktur.
Ancak sa’y turlarını tamamladığına dâir kanaati olduğuna rağmen, güvendiği birileri eksik yaptığını söylerse, vâcib olmamakla birlikte, sözlerine uyup eksik turları tamamlaması sünnettir.
Şayet bu kişiler fazla olup tevâtür sayısına ulaşmış (haddut-tevâtür) iseler, sözlerine uyup tamamlaması gerekir.
4- Sa’yin aşağıda îzâh edileceği üzere, hac yada umre için yapılmış rükün bir tavâftan yada küdûm tavâfından sonra yapılması.
Sa’yi Küdum Tavafından Sonra Yapmak
İbn-i Hacer’in tercihine göre, hac’ta sa’yi ifâdâ tavâfından sonra değil de küdûm tavâfından sonra yapmak efdaldir. Bu durumda, ifâdâ tavâfından sonra sa’yi tekrarlamak mekrûhtur.
Mekke’de Mukîm Olanların Sa’yi
Mekke de ikâmet etmekte olanlar, ifâda tavâfından sonra sa’y yapar. Ancak bunlar, hac için Mekke’den ihrâma girdikten sonra, ayrılıp da seksen km. (iki merhale) uzaklaştıktan sonra tekrar dönerse, küdûm tavâfı yapması sünnettir.
Dolayısıyla bu tavâftan sonra yapacakları sa’y de geçerlidir.