Helal kazancın en faziletlisi ganimetten alınan pay, ardından ziraî kazanç, sonra sanat kazancı, sonra da ticaret kazancıdır.
Ticaret malının nisabı, gümüş veya altın nisabı ile eş değerdedir. Bu ticaret malı; her iki nakid ile eşleştirildiğinde de nisaba ulaşıyor ise, bu ikisinden birisi üzerine hesablanıp zekatı çıkarılabilir. Şayet sadece biriyle eşleştirildiğinde nisaba ulaşıyorsa, o nakid ile eşleştirilip zekatının çıkarılması şarttır.
Nisabı bulan ticaret malının % 2.5 oranı zekat olarak çıkarılır.
Ticaret Malı Olan Zekevi Mallar
Koyun-keçi, sığır (öküz-inek), manda, deve, yemiş, hububat gibi zekevi mallar, ticarî olsun veya olmasın, yukarda izah edilen nisabı bulmaları halinde zekata tabi olurlar.
Bunlar ticari mal ise, ayni nisab’a ulaşmamış olsa bile, ticari değeri nisaba ulaştığı takdirde % 2.5 oranında zekatları çıkarılmalıdır.
Ticari Mal Olan Arazinin Mahsulü
Ticari mal olan arazinin, değeri üzerinden zekat çıkarılacağı gibi, ondan alınan zekevî yemiş ve hububatın da ayrıca zekatını çıkarmak gerekir.
Ticari Malın Zekatının Çıkarılması İçin Gerekli Şartlar
Nakid olmaması.
Altın gümüş ve paralar nakidtir ve her ne kadar ticari işlem aracı ise de ticari mal değildir. Bu nakidlere zekat düşmesi için, her birinin nisab’a ulaşması ve yıl içinde başka bir nakide çevrilmeden üzerinden bir havi geçmesi şarttır.
Zira yılını doldurmadan başka bir nakde çevrilen nakidin havli, o anda sona erer ve kendisine yeni bir havi süreci başlar.
Dolayısıyla; altın, gümüş ve paranın zekatını verecek durumda olanlar, nisab’a ulaşmış ve birbirine çevrilmemiş olarak bir yılını doldurmuş olan altın, gümüş veya paraya sahip olan kişilerdir.
Altın, gümüş yada parayı bir yıl elinde tutmayan ve sürekli olarak başka bir nakid karşılığında, bunların alım satımını yapan sarraflara zekat düşmez.
Ancak bu kişiler; havi içinde, nisab sayılabilecek bir miktarı borç olarak bir başkasına verir ve böylece bir yıl dolarsa, havi kesintiye uğramadığı için, yıl sonunda bu alacaktan dolayı kendilerine zekat tahakkuk eder. Çünkü borca verdikleri nakide olan mülkiyyetler kalkmıyor. Zira bu alacak borçlunun zimmetinde sâbit olduğu için mülkiyyeti devam etmektedir.
Ticaret niyyetinin getirilmesi
Bir malın ticari mal sayılabilmesi için, ona sahip olunduğu anda (temellük), ticari işlemlerde (alım-satım) kullanılacağı niyyetinin getirilmiş olması şarttır. Alım-satım işlemlerinde değil de, sadece kullanma, işletme vs. gibi şekillerde kullanılan mallar, her ne kadar gelir getirse bile ticari mal değildir.
Binaenaleyh oturulan yada kiraya verilen binalar veya alım-satım için değil de ilerde inşaat vs. için değerlendirilmek üzere satın alınan arsalar, işletilen fabrika, araba vs. gibi mallar, bizzat kendileri alım satıma sunulmadıkça ticârî mal değildir. Ancak bunlardan gelecek gelirin nisâb’a ulaşması ve üzerinden bir yıl geçmesi durumunda zekatları çıkarılır.
Ticari Mal ile Başka Mal Satın Alınırsa
Elde bulunan bir ticari mal ile başka bir ticari malın satın alınması durumunda, ilk malın havi sürecini etkilemez ve bu havi yeni mal için de geçerlidir. Örneğin, yanında bulunan sekiz aylık bir ticari malı verip de onunla başka bir mal satın alan kişi, ikinci malın üzerinden sadece dört ay geçerse zekatını çıkarmalıdır.
Nakide çevrilmesi halinde ilgili nakid nisabının altına düşmemesi
Altın ile satın alınan ticari mal altın nisabıyla, gümüş ile satın alınan mal gümüş nisabıyla değerlendirilirken, para ile satın alınan mal da yukarda belirttiğimiz üzere, her iki nakid ile eşleştirildiğinde de nisaba ulaşırsa, bu ikisinden birisi üzerine hesâblanıp zekatı çıkarılabilir. Sadece biriyle eşleştirildiğinde nisaba ulaşıyorsa, o nakid ile eşleştirilip zekatının çıkarılması şarttır.
Ticari malın zekata tabi tutulması için, yıl içinde satılıp nakide çevrildiğinde, değerlendirildiği nakid cinsinin ilgili nisabının altına düşmemesi şarttır. Bu nisabın altına düşerse, zekat havl’i kesilir ve yeni havi başlar. Ancak bununla ilgili aşağıdaki izahlar gözönünde bulundurulmalıdır.
a) Yıl içinde nakde çevrilecek olan mal; altın ile satın alındıysa, havl’inin devam etmesi için, malın çevrildiği bu nakidin altın nisâbının altına düşmemesi yada havl’in; ta başından beri, nakid sahibinin yanında, onu nisâba tamamlayacak aynı cins nakid (altın) bulunmaması gerekir.
Bu mal altın nisâbının altına düşer yada nakid sahibinin yanında, onu nisâba tamamlayacak aynı cins nakid (altın) bulunmazsa, o anda havi kesilir.
b) Nakde çevrilecek olan mal; gümüş ile satın alındıysa, havl’inin devam etmesi için, malın çevrildiği bu nakidin gümüş nisâbının altma düşmemesi yada havl’in; ta başından beri, nakid sahibinin yanmda, onu nisâba tamamlayacak aynı cins nakid (gümüş) bulunmaması gerekir.
Bu mal gümüş nisâbının altına düşer yada nakid sahibinin yanında, onu nisâba tamamlayacak aynı cins nakid (gümüş) bulunmazsa, o anda havi kesilir.
c) Nakde çevrilecek olan mal; altın yada gümüş ile değil de, tedavüldeki para ile satın alındıysa, havl’inin devam etmesi için, eşleştirildiği nakid nisâbının altına düşmemesi yada havl’in; ta başmdan beri, nakid sahibinin yanında, onu nisâba tamamlayacak aynı cins nakid (para) bulunmaması gerekir.
Bu mal eşleştirildiği nakid nisâbının altına düşer yada nakid sahibinin yanında, onu nisâba tamamlayacak aynı cins nakid (para) bulunmazsa, o anda havi kesilir.
Havl’i kesilen bu para ile yeniden ticârî mal satın alınırsa, bu malın havi süreci yeniden başlar.
Ticari Malın Nisaba Ulaşması Gereken Zaman
Satın alınan herhangi bir ticari mal, satın alındığında yada yıl içinde, ister nisâbı bulsun ister bulmasın, üzerinden bir yıl geçtiğinde nisâba ulaşırsa zekatı çıkarılır.
Yıl İçinde Elde Edilen Kâr
Yıl içinde ticari mal alış-verişlerinde elde edilen karın tümü, yıl sonunda ana sermayeye eklenip öylece zekatının çıkarılması gerekir.
Satın Alınan Mal Eldeki Nakide Eklenerek Hesaplanır
Elde bulunan nakidin bir kısmıyla ticârî mal satın alınırsa, bu ticârî mal için ayrıca yeni bir havi süreci başlamaz, o nakidin havli bu mal için de geçerli olacaktır.
Verilen Borç Eldeki Nakide Eklenerek Hesâblanır
Verilen borç için yeni bir havi başlamaz, elde kalan nakdin havli bu alacak için de geçerlidir.
Ticari Malın Tümü Defaten Nakide Çevrilirse
Yıl içinde, ticari malın tümü defaten satılır ve nakde çevrilirse; üzerine gelen karın havi süreci, tahakkuk ettiği andan itibâren başlar, malın satın alındığı nakdin havli ise devam eder.
Örneğin; Muharrem ayında yirmi liraya satın alınan bir mal, altı ay sonra Receb ayında kırk liraya satılıp paraya çevrildikten sonra, bu kırk lira ile başka bir mal satın alıp da altı ay sonrasına, yani ana paranın havi bitimi olan Muharrem ayında alınmak üzere yüz liraya satılırsa… Bu durumda; gelecek Muharrem ayında, yirmi lirası ana para, otuz lirası da altmış lira olan karın yarısı olmak üzere, toplam elli liranın zekatı çıkarılacaktır. Kalan diğer elli liranın havli, gelecek Receb ayında dolacağı için, zekatı da bu ayda verilecektir.
Alacak Olan Nakid Cinsinin Yerine Başka Cins Alınırsa
Kişi alacağı olan bir nakid cinsi yerine başka bir nakid cinsini alırsa, örneğin alacağı olan altın yerine gümüş alırsa, altın nakidin havli sona erer ve alınan gümüş için yeni bir havi süreci başlar.
Ticaret yapma niyyetinden vazgeçilip kullanma niyyetinin getirilmemesi
Ticarî mal olarak bulundurulan herhangi bir mal için;
– “Bu malı satmaktan vazgeçtim kendim kullanacağım” gibi niyyet değişikliği yapıldığı anda, o malın havi süreci kesilir ve zekevî mal olmaktan çıkar.