Yeryüzündeki hububat ve yemişlerden; sadece “kut”, yani bedenin yiyecek ihtiyacını karşılayabilme özelliğine sahip olan türlere zekat düşer. Bunlar ise meyve yemişlerden;
a) Hurma
b) Üzüm
Hububatlardan ise;
a) Buğday
b) Arpa
c) Pirinç
d) Mısır
e) Nohut
f) Bezelye
g) Bakla (fasulye vs.)
h) Mercimek…gibi doyurucu gıda olma özelliği bulunan hububattır.
Şeftali, fıstık, kayısı, incir, ceviz, badem ve elma gibi meyveler ile zeytin, susam ve zaferan gibi yemişlere, bu özelliği taşımadıklarından zekat düşmez.
Vakflara Ait Hububat ve Yemiş Zekatı
Muayyen şahsa vakfedilmeyip de mescid, medrese ve camide görev yapacak olan herhangi bir imama vakfedilen hububat ve yemişlere zekat düşmez. Muayyen bir şahsa vakfedilmiş ise, o şahsın zekatını çıkarması gerekir.
Hububat ve Yemişlerin Ölçeği ve Nisabı
Hububat ve zekevi yemişler nisabı beş vesk’tır. Bu da takriben 650 (altı yüz elli) kilograma tekabül eder.
Ancak zahire olarak saklanmak istendiğinde, kabuğu soyulmayan pirincin (çeltik’in) nisâaı on vesk, yani bir ton üç yüz kırk (1.340) kg. dır.
Ayrıca hurma ile üzüm kurutulabilir cinsten ise, kurutulacak ve beş vesk”e (650kg) ulaşması halinde zekatı çıkarılacaktır. Kurutulabilir cinsten değil de yaş olarak tüketilir cinsten ise, kurutulduğu varsayıldığında beş vesk”e (650kg) ulaşacağına kanâat getirilirse zekatı çıkarılacaktır.
Hububatın nisabı, sapından ve çöpünden ayrıştırıldıktan sonra belirlenir.
Hububat ve Yemişlerin Farklı Cinsleri
Zekevi yemiş ve hububatın hiçbir cinsi diğer cinsin üzerine tamamlanıp nisab oluşturulamaz. Ancak neviler birbirine eklenip nisab oluşturulur. Yani buğday arpaya eklenmez fakat bir nevi ve çeşit buğday, başka bir nevi ve çeşit buğdaya eklenir.
Farklı Yılların Mahsulü Birbirine Eklenir mi
Bir yılın zekevî yemişi veya hububatı, nisabı tamamlamak için diğer bir yılın yemişine veya hububatına eklenmez.
Aynı yıl içerisinde, fakat farklı aylarda alınan mahsuller ise, nisabı tamamlamak için birbirine eklenir.
Mahsulden Verilecek Zekat Miktarı
Herhangi bir masraf harcamadan, örneğin; yağmur, nehir, çeşme veya kar suyu ile sulanan yada su kanallarından sulanan zekevî yemiş ve hububat, nisaba ulaşınca zekat miktarı olarak mahsulün onda biri (üşr) verilir.
Kanal Kazma Harcama Gerektirirse
Kanal kazılırken harcama yapılmış olsa bile, o kanaldan akacak su ile sulanan mahsûlden de onda bir zekat çıkarılır.
Hayvan Sırtında veya Aletle Su Taşınırsa
Deve, sığır veya at gibi hayvanların sırtında taşınan, veya makara, jeneratör vb. araçla taşınan suyla sulanan zekevî yemiş ve hubûbâttan çıkarılacak zekat miktarı ise yirmide bir’dir.
Zekevi Yemişlerde Zekatın Vacib Olduğu Zaman
Zekevî yemişlerde; olgunlaşma oluştuğu anda, zekevi hububatlarda ise hasad yapıldığı an zekat vacib olur. Ancak adı geçen yemiş ve hububât toplanıp kurutulduktan ve sapından vs. ayrıştırıldıktan sonra zekatı çıkarılır.
Yemiş Tahmini (Hars)
Zekevi yemişin olgunlaşmaya başladığı anda, sahibinin miktarını tahmin (hars) ettirmesi sünnettir.
Bu tahminden gaye, o anda taze olan yemişin sezon sonunda ne kadarlık olgun yemişe tekabül edeceğini ortaya çıkarmak ve zekatı çıkarılacak bu olgun yemişe düşecek zekatı tesbit edip mal sahibinin zimmetine yüklemek ve tazmin etmektir.
Ancak bu tahmini yapacak kişinin; müslüman, erkek, hür, âdil ve bilirkişi olması şarttır.
Bu tahmin; tesbit ve tazmin yapıldıktan sonra, mal sahibi dilediği gibi yemişinde tasarruf edebilir. Şayet tahmin, tesbit ve tazmin yapılmadıysa, söz konusu yemişin ancak vâcibin dışındaki kısımda tasarruf edebilir.
Yemiş ve Mahsul Telef Olursa
Zekatım ödeyecek fırsatı olmadan elde ettiği tüm yemiş ve mahsulü telef olan kişiye zekat düşmez.
Tümü değil de bir kısmı telef olursa, geride kalan miktar nisabtan az bile olsa onun zekatı çıkarılmalıdır.