Ölen bir kişinin; kılmadığı namazların, tutmadığı oruçların, imkanı olup da ifa etmediği hac ve umrenin, nezr ve i’tikâfın, vermediği zekatın yada fitrenin, kesmediği kurbanların, yerine getirmediği yeminlerin ve diğer kul haklarının boynunda kalmaması için “iskatus-salat” denen devri yapmak zamanla adet haline getirilmiştir.
İskatus-salat devrinde dağıtılacak fidye ve kefaret, ya ölünün tereke’sinden veya yakınlarının malından çıkarılır.
İskatus-Salat Devri Nasıl Yapılır
Çoğu fakihlerin benimseyip de yapılmasını tavsiye ettiği iskatus-salatta fakirlere dağıtılacak olan fidye yada keffaret miktarları şunlardır.
a) Her bir farz namaza fidyesi altı yüz gram buğdaydır.
b) Her bir günlük orucun fidyesi altı yüz gram buğdaydır.
c) Her yirmi dört saatlik i’tikâfm fidyesi altı yüz gram buğdaydır.
d) Her bir yeminin keffâreti on ayrı fakirin her birisine verilecek altı yüz gram buğdaydır.
e) Zekat, udhiye kurbanı nezr ve diğer hukuklar için verilecek fidye ise, adı geçen hakların kıymeti kadardır.
Ölenin boynunda kalan bütün bu haklar; tahminle tesbit edildikten sonra, kendilerine fidye ve keffaret dağıtılacak fakir ve muhtâclar bir araya getirilir. Ancak Yemin kefaretinin mutlaka on kişiye dağıtılması şartı göz önünde bulundurulup bu fakirlerin en az on kişi olmaları sağlanmalıdır.
Buğday Yerine Para Vermek
Yukardaki işlem yapıldıktan sonra; Şâfiî mezhebine göre verilecek fidyenin buğday olması gerektiğinden, adı geçen ibâdetlerin fidye ve keffâreti için yeterince buğday bulup fakirlere dağıtmak gerekecektir.
Ancak yetecek miktarda buğday hatta para bulundurup dağıtmak bir çok kişi için çok zor yada mümkün değildir. Bunun için devr yapılır. Ancak bu devr’i buğday üzerinde değil de para üzerinde yapmak için Hanefî mezhebi taklîd edilir.
Devr’in Yapılışı
Devr’e başlamadan önce, aşağıdaki bilgilerin hazır bulunan fakirlere verilmesi gerekir.
a) İskatus-salat devr’inin Hanefî mezhebine göre yapılacağı, bunun için de iskâtus-salât husûsunda Hanefî mezhebinin taklîd edilmesi istenecektir.
b) Yemin keffâreti husûsunda ise imâm Azâm’m talebesi olan İmâm Muhammed’in taklîd edilmesi istenecektir.
Ayrıca devr’den önce; ölü yakınları tarafından getirilen ve en az bir yıllık namaz fidyelerini karşılayabilecek miktardaki altın, gümüş gibi değerli eşya yada para gibi değerli eşyalar, bir mendil içerisine konup bağlanır, devr’i yâpacak kişiye hibe edilir ve iskatus-salâtı yapmak üzere kendisine vekâlet verilir.
Her bir vakit farz namazı yada vitr namazı ile her bir günlük oruç için yarım “ Sâf “ (iki Mûd- 1200 gr.) buğday verme gerekliliği göz önünde bulundurulur ve bir yıllık namaz için; 365 gün x 5 vakit – 1825 farz namazı, x 1,200 gr. = 2,190,000 klg. hesâbı yapılır.
Dolayısıyla altının vs. bunu karşılayacak miktarda olması göz önünde bulundurulur.
Devri yapacak kişi, önce söz konusu olan ölü kişinin mükellef olarak yaşadığı yılları hesaplayacaktır. Dolayısıyla ölü erkek ise, yaşadığı ömrün yıllarından on iki yaş, kadm ise dokuz yaş indirecektir. Sonra da kalan yıllar için iskâtu-salât devrini başlatacaktır.
Yukardaki işlemlerden sonra, önce namazdan başlayarak sırasıyla; oruç, zekat, fitre, hac, umre, nezr, kurban, yemin ve diğer haklar için devr başlatılır.
Devr’i yapan zat; mendildeki değerli eşyaları, örneğin namaz fidyesi olarak fakire uzatırken;
– “Şunları falan oğlu falanın namazına karşılık fidye olarak sana veriyorum.“ diyecek ve bunları fakirin eline koyacaktır. Fakir de
o değerli eşyaları eliyle kabd ve teslim alıp;
– “Kabûl ettim ve sana hibe ettim“ diyerek hibeyi hem kabûl edecek hem de onu bu zâta geri hibe edecektir.
Al-ver şeklinde icrâ edilen devr, böylece sürdürülüp tamamlanır ve devr tamamlanınca da hazır bulunan fakirlere para vs. dağıtılır.