Habis; pis, iğrenç veya zararlı olduğu için insan tabiatının hoşlanmadığı, aklın ve dinin benimsemediği şeyler hakkında kullanılan bir Kur’an tabiridir.
Necis ise; dinen temiz olmayan, kirli, pis, murdar anlamına gelir.
Dinen habis, pis ve necis sayılan ve namaz vs. gibi ibâdetleri yapabilmek için beden, elbise vs. yerlerden giderilmesi gereken şeyler şunlardır,
a) Dışkı
Tüm canlıların dışkısı necistir. Ancak ıslak necâsete konduktan sonra, herhangi bir yere konan sineğin ayaklarında bulunan necâset ile, uzaklaştırılması veya engellenmesi zor olan kuşların, câmi ve mescid halılarına sıklıkla bıraktığı dışkılar, rütûbetle temas etmediği sürece affedilir necâsettir.
b) İdrar
Tüm canlıların idrarı necistir. Ancak henüz anne sütünden başka gıda almayan erkek bebeğin idrarı ile müteneccis olan bir yer, üzerine su serpmekle tâhir olur.
İmâm Ahmed’e göre, anne sütü dışında gıda almayan kız bebeğin de idrarı tâhirdir yani temizdir.
Süt Emen Bebeğin Dışkısı ve İdrarı
Mâlikîlere göre, bebeğin idrar ve dışkısı, ister annesi olsun ister başkası olsun, kendisine süt veren kadın için affedilir necâsettir. Ancak bunu yıkamak sünnettir. Mâlikîlerin bu görüşü taklîd edilebilir.
Eti Yenen Hayvanların Dışkısı ve İdrarı
İmâm Mâlik, İmâm Ahmed (ra) ve Şâfiî âlimlerinden Istahrî ile Rüvyânî’ye göre, eti yenen hayvanların dışkısı ile idrarı necis değil tâhirdir. Hanefîlere göre ise, eti yenen yada yenmeyen kuşların da dışkısı tâhirdir. Ayrıca Mâlikîlere göre fare ve dışkısı da tâhirdir. (Ravdatul-Tâlibîn c.ı S,125 – El-Fıkhul-İslâmî C.I S.139 – 145)
c) İçki, bira, kolonya gibi sarhoş edici özelliği bulunan her türlü sıvı maddeler.
İçine herhangi bir katkı maddesi bırakılmaksızın ve kendi kendine sirkeye dönüşen içki (hamr), içinde bulunduğu kapkacak ve varsa kapağı ile birlikte temiz ve tâhir olur. Hanefî mezhebine göre; içine tuz, soğan vb. şeyler katılarak yada yanma ateş yakılarak sirkeye dönüşen içki, içinde bulunduğu kapkacakla birlikte tâhir olur. (İanetul-Tâlibîn c.l S.91 – Fethul-Ellâm c.ı S.331 – El-Fıkhul-İslâmî C.3 S.542)
Alkol Necis Değildir Diyenler
İmâm Subkî; Şâfiî fakîhlerinden İmâm Müzenî’den, hamr’in (içkinin) necis olmadığını nakletmiştir.
Afyon, haşhaş ve mamulleri gibi sıvı olmayan uyuşturucular ise necis değildir. Ancak bunlardan uyuşturacak kadar miktarda almak yada kullanmak câiz değildir.
İmalatta kullanılan alkol
İmâlât gereği, ilaç parfüm vs. gibi mamüllere karıştırılan alkollin necaseti affedilir. (El-Fıkhualel-mezâhibil-erbaaC.l S.24)
d) Mezî
Mezî, menî akmasına sebeb olmayacak kadar zayıf bir şehvetle çıkan sıvıdır.
Hanbelî mezhebinden bir görüşe göre mezî tâhirdir. Mâlikîlere göre de abdest bozmaz. (Fethui-Eiiâm c.ı s.206 s.327)
Vajina Sıvısının Hükmü
Mezî akıntısı dışında kalan vajina akıntısı ve ıslaklığı üç nevidir.
1) Kadının def-i hacet için tuvalete otururken, ön avretinden görünen ve vajinanın dış kısmı diye bilinen kısımda oluşan ıslaklık. Bu ıslaklık ve akıntı tâhirdir ve abdest de bozmaz.
2) Cimâ’ anında, erkek penisinin ulaşabildiği kısımda oluşan ıslaklık. Bu ıslaklık ve akıntı esah görüşe göre tâhirdir. Ancak vajinanın dış kısmına aktığı takdirde abdest bozar.
3) Erkek penisinin ulaşamadığı kısımdan yada rahimden geldiği kesin bilinen ıslaklık. Bu ıslaklık hem necistir hem de abdest bozar. Günümüzde çok sorulan vajina ıslaklığı ve akıntısı ile ilgili şer’î hüküm şudur;
Gerek rahimden ve gerek erkek penisinin ulaşabildiği kısımdan çıktığı kesin bilinen ıslaklık ve akıntı abdest bozar. Bu iki yerden çıktığı kesin bilinmeyen, bilakis vajinanın dış kısmından çıktığı muhtemel olan vajina akıntısı tâhirdir ve abdest de bozmaz. (Fethul-EUâm C.l S.205 – 206 – 336 – İânetul-Tâlibîn C.l, Ş.59 – 86)
e) Vedî
İdrar döktükten sonra yada ağır bir şey taşıdıktan sonra, ön mahreçten çıkan sıvıdır.
f) Kan
Kan necistir. Ancak kan içeren dalak, kadın rahminde döllenmiş olan ve pıhtı yada çiğnemlik bir et parçası haline gelen parça, memelerden kan renginde akan süt ile henüz bozulmamış sayılan yumurtanın içinde beliren ve kan rengi alan sıvı kan sayılmamış olduğundan necis değildir.
Pişirilecek etin yada kemiğin üzerinde bulunan kan necis olduğu halde affedilmiştir. Yıkanmadan tencereye konup pişirilebilir. Ancak herhangi bir sûrette, su ile teması olmuş ise, yıkanarak kandan temizlenmedikçe, ne temiz olur ne de necâseti affedilir. (Fethul-EUâm C.l S.327 – 359)
Diş Etleri ve Basur Kanaması
İmâm Ramlî, Esnel-metâlib’in üzerine yazdığı hâşiyede;
Ezraî’den naklen, diş etlerinden çoğu kez kan akmakta olan kişinin, ikide bir ağzını yıkaması gerekmediğini ve bu necâsetin affedilir olduğunu ifâde ediyor. Ayrıca basûrdan çıkan kan ve sıvının da necaseti affedilir. (Hâşiyetu esnel-metâlib – Fethul-Ellâm C.l S.327-İânetul-Tâlibîn C.l S.87)
g) İrin
İrin necistir. Aynı şekilde, ekzema vs. nin sıvısı ile deride oluşan kabarcıkların, rengi yada kokusu değişmiş olan sıvısı da necistir. (Fethul-EUâm c.l S.327)
h) Kusuntu ve mideden gelen sıvı ile balgam
Kusuntu ve mideden gelen sıvı necistir. Sinüzitlerden ve göğüsten (ciğerden) gelen balgam necis değildir.
Hanefî fakîhlerinden Ebul-Leys’e göre mideden ağza akan sıvı tâhirdir.
Hastalıktan dolayı, sürekli kusan kişinin elbiselerine bulaşan kusuntusu ile, sürekli kusan bebeğin müteneccis ağzından, annesinin meme ucuna bulaşan kusuntusunun necâseti affedilir. Anne söz konusu yeri yıkamadan namaz kılabilir.
Ayrıca çocukların ve delilerin ağız sıvısı ile uyuyan kişinin midesinden akan sıvının necâseti de affedilir. Şâyet nâdiren akıyorsa affedilmez. (Fethul-Ellâm C.l S.329-359 – lânetul-Tâlibîn C.l S.81-84 )
Hayvanın Müteneccis Olan Ağzı
Tâhir ve temiz olan bir hayvanın ağzı, herhangi bir necâsetle müteneccis olduktan sonra, ağzını kulleteyn olan bir suya batırabilecek kadar bir süre ortadan kaybolduktan sonra dönerse temiz ve tâhir sayılacaktır. (iânetui-Tâiibîn c.ı s.87)
ı) Safra kesesi sıvısı
Safra kesesi sıvısı necistir. Ancak Mâlikîlere göre, eti yenen ve şer’î üsûle göre kesimi yapılmış olan tüm hayvanların safra kesesi sıvısı tâhirdir. (Ei-Fıkhui-isiâmî c.ı s.45)
k) Köpek, Domuz veya ikisinden birinin, doğumunda taraf olduğu başka bir hayvan
Bu hayvanlar yaş olması durumda necistir. Kuru taraflarına ve kuru elle yapılan dokunuştan ise necâset hasıl olmaz. Ayrıca bu iki hayvanın menîsi de necistir.
Diğer Hayvanların Hükmü
Köpek ve domuz ve birinin diğer bir hayvanla ilişkisinden doğmuş yavrunun dışında kalan tüm hayvanlar, canlı olarak temiz ve tâhirdir. Buna bağlı olarak da; ter, salya, sümük ve gözyaşları da tâhirdir. (Fethul-EUâm C.ı S.332-336 – Îânetul-Tâlibîn c.ı S.81-84 )
Mâlikîlere Göre Köpek ve Domuz Necis Değildir
İmâm Mâlik’e (ra) göre tüm hayvanlar olduğu gibi, sağ olan köpek ve domuz da necis değildir. Ancak ağız ıslaklıklarının temas ettiği yerin yıkanmasını uygun görmüştür.
İmâm Mâlik ile Ebu Hanîfe’ye (ra) göre, domuzun kılını ip vb. şeylerde kullanmak câizdir. Bu hayvanların ölüleri ise necistir. (Fethul-Ellâm C.I S.332 – El-Fıkhul-lslâmî C. 1 S.143 – Rahmetul-Ummeh S.18)
1) Ölü insan, balık ve çekirge hariç tüm ölü canlılar
Ölü insan, balık ve çekirge hariç, eti yensin yada yenmesin, şer’î kesimi yapılmayan tüm ölü hayvanların leşi olduğu gibi; kılı, yünü, tüyü, derisi, kemiği ve boynuzu da necistir.
Canlı iken yada şer’î kesimi yapıldıktan sonra, eti yenen hayvandan koparılan kıl yada tüy tâhirdir. Aynı şekilde, ölüsünden mi dirisinden mi yada eti yenen hayvandan mı, yenmeyenden mi kopup kopmadığında şüphe varsa, o kıl yada tüy tâhir sayılacaktır. Bu hayvanın boynuzu ve tırnağı ise necistir. Eti yenmeyen canlı hayvandan koparılan yada dökülen kıl necistir.
Köpek ve domuz dışında, eti yenmeyen hayvanlardan kişiye bulaşan ve örfen az sayılacak miktarda olan necis kıl ve tüyün necâseti affedilir. Hatta bu kişi, kıl ve tüy yolucu veya kesici, yada söz konusu hayvanın binicisi ise, bu miktar fazla da olsa affedilir necâset kapsamına girer. (Fethui-EUâm c.ı s.335-337 – lânetui-Tâlibîn C.I S.87)
Hanbelî ve Hanefîlere Göre Hayvanların Kılı vs.
İmam Ahmed’e (ra) göre, eti yensin yenmesin, sağ yada ölü tüm hayvanların yünü, tüyü ve kılı tâhirdir. Ebu Hanîfe de (ra) bunlara; üzerinde et ve yağ kalmamış olan gagasını, boynuzunu ve kemiğini eklemiştir. Ayrıca Ebu Hanîfe’ye göre, yeni doğmuş kuzu yada oğlakların kanından peynir mayası için çıkarılan sıvı da tâhirdir. (iânetul-Tâlibîn C.ı S.86 – El-Fıkhul-Îslâmî C.I Ş.141)
m) İnsan hariç, eti yenmeyen tüm hayvanların sütü
İnsan hariç, eti yenmeyen tüm hayvanların sütü necistir. Köpek ve domuzlar hariç, tüm canlıların menîsi ile, tüm canlıların yumurtası ise necis değildir. Ancak insan menîsinin temiz sayılabilmesi için; çıktığı organın daha önce idrar ile muteneccis olmaması, yani dökülen idrardan sonra organın yıkanmış olması gerekir.
Hatta henüz idrardan yıkanıp temizlenmemiş olan organla cinsî münâsebette bulunmak da harâmdır.
Ancak genellikle cinsî münâsebetten evvel akan mezî, necis olmasına rağmen, sıklıkla görülüyor olması yada yıkandığı takdirde şehveti azaltacak olması gibi bir mazeret varsa, necâseti affedilir.
Necis Şeyin Temiz Hale Dönüşü
Yukarda îzâh edilen bazı necis şeyler, aşağıda îzâh edeceğimiz hallerde temiz ve tâhir hale dönebilir.
a) Sirkeye dönüşüm
İçki bulunduğu yerde kendi kendine sirkeye dönüşürse, necis olmaktan çıkıp tâhir olur. Dolayısıyla içinde bulunduğu kap ve varsa kapağı da temiz olur.
b) Dabaklama
Köpek ve domuz hariç; ölüm sebebiyle necis duruma gelen hayvan derisi, dabaklanınca hem içi hem de dışı müteneccis duruma geldiği için ayrıca suyla tâhir edilmesi gerekir. Üzerinde bulunan az kıllar ise; İbn-i hacer’e göre, deri eşliğinde tâhir olur, Ramlî’ye göre ise, affedilen necâset olarak kalır.
Hanefîler; derinin güneşte kurutulması halinde tâhir olacağını, ayrıca dabaklanmasına gerek kalmadığını söyler. Ayrıca Mâlikîlere göre; domuz hâriç, eti yenmeyen diğer tüm hayvanların şer’î kesime benzer kesilmesi halinde, derileri tâhir ve temiz olur, ayrıca dabaklanmasına gerek kalmaz. (Rahmetui-Ununeh S.16-18)
c) Nitelik değişimi
Necis iken, niteliği değişip de temiz bir cinse dönüşen maddeler, örneğin kan iken misk’e yada süt’e veya menî’ye dönüşen kan vb. maddeler tâhir olur.