Her Müslümanın, Allah’ın bütün kemâl sıfatlarına sahip, noksan sıfatların hepsinden de uzak olduğuna inanması farzdır. Allah (cc); bütün evreni yaratan ve mutlak surette varlığına ve birliğine inanılması vâcib olan yüce zâtın ismidir. Her mükellefin, Yüce Allah ile ilgili bilmesi gereken sıfat ve nitelikler üç nevidir. Bunlar;
a) Vacip sıfatlar (Bulunması gerekenler)
b) Mustahil sıfatlar (Bulunmaması gerekenler yani imkansız sıfatlar)
c) Caiz sıfatlar (Bulunabilir-bulunmayabilir), sıfatlarıdır.
Şimdi Allahın vacip, caiz ve imkansız sıfatları detaylı bir şekilde ele alalım.
A- VACİP SIFATLAR
Allah-u Teala’da bulunduğunun bilinmesi ve inanılması gereken vacib sıfatlar yirmi tanedir. Bunlar;
1- Vücud, yüce Allah’ın zâtiyle mevcûd ve var olduğu, yokluğunun ise söz konusu olmadığı anlamına gelir.
2- Vahdaniyyet (Tek olmak)
Yani yüce Allah, zâtında tektir ve ortağı bulunmadığı gibi, aynı şekilde her bir muayyen sıfatı da tektir, müteaddid olamaz. Vahdaniyyet sıfatı, Allah-u teâlâ’nın gerek zâtının ve gerek belli bir sıfatının tek başına bulunmadığı, başka bâtıl ilahların, gerek ulûhiyyetinde ve gerek sıfatlarında ona ortak olduğu yönündeki sıfatları selb eder ve kaldırır.
3- Kıdem (Ezelilik)
Bu sıfat, Allah-u teâlâ’da bulunması uygun olmayan adem ve yokluk sıfatlarını selb eder ve kaldınr. Yani yüce Allah, zâtıyla ve sıfatıyla kadîmdir, yani varlığının öncesi yoktur ve ezelîdir.
4- Bekâ (Ebedilik)
Bu sıfat, Allah-u teâlâ’da bulunması uygun olmayan, son bulma ve fânî olma sıfatlarını selb eder ve kaldırır. Yani yüce Allah, zât ve sıfatıyla bâkîdir, yani vücûdu için son bulmak yoktur ebedîdir.
5- Muhalefetün lil havadis (Yaratılanlara muhalefet ve benzememezlik)
Bu sıfat, Allah-u teâlâ’da bulunması uygun olmayan, hâdislere yani sonradan var olanlara benzeme sıfatını selb eder ve kaldırır. Yani yüce Allah, yaratıklara benzememekte ve şekli ve cismi bulunmamaktadır.
6- Kıyam bi nefsihi (Zatıyla kaim)
Bu sıfat, Allah-u teâlâ’da bulunması uygun olmayan, başka kişiye yada başka mekâna muhtâc olma sıfatını selb eder ve kaldırır. Yani yüce Allah’ın dışındaki her yaratık, herhangi bir şekilde belli bir mekân ve yerde bulunma ve başka bir şeye muhtâc olma niteliği taşırken, Allah (cc) ise bunların hiçbirine kat’î sûrette muhtâc değildir.
7- Hayat (Dirlik)
Yüce Allah’ın bu sıfatı, kudret irâde ve kelâm sıfatlarıyla ilgilidir. Ancak Allah-u teâlâ’nın hayatı ve diriliği, hiçbir canlının hayat şekliyle kıyâslanamaz.
8- İlim (Bilmek)
Yüce Allah bu sıfatıyla, bütün eşyaları ve hâdiseleri tüm detaylarıyla bilir, onun için en ufak bir madde yada hâdise ile ilgili olarak bilgisizlik (haşa) söz konusu değildir.
9- İrade (Dilemek)
Yüce Allah bu sıfatıyla, mümkün olan şeylerin gerek yaratılmasını veya yok edilmesini ve gerek bir şeyin farklı farklı niteliklerde olup olmamasını diler ve irâde eder.
Örneğin, yüce Allah bir kulu yaratıp yaratmamayı diler. Şâyet onu yaratmayı irâde eder ve kudretiyle yaratırsa, onu fakir yada zengin yapmayı. Tenini beyaz veya siyah kılmayı. Boyunu uzun yada kısa yapmayı… vs. gibi kulun niteliklerini kendi kadîm irâdesiyle belirler.
10- Kudret (Güç getirmek)
Bu sıfat, Allah-u teâlâ’nın vâcib ve kadîm olan sıfatlarından biridir. Kudret, mümkün olan bir şeyi yapıp yapmama gücü anlamına gelir.
Kudret sıfatı, vâcib yada mustahîl olan bir şey ile ilgili düşünülemez. Yani yüce Allah bu kudret sıfatıyla, ne vücûdu vâcib olan “başka bir yaratıcıyı yaratmak” gibi, ne de vücûdu mustahîl ve nâ-mümkün olan “yaratıcıyı (Allahı) yok etmek” gibi bir tasarrufu düşünülemez. Zira kudret, yüce Allah’ın bir şeyi vücûda getirebilme ve aynı zamanda da onu yok edebilme güç ve özelliğidir.
Oysa kudret ile başka bir yaratıcıyı yaratabilmek söz konusu olursa, onu yok edebilmek de söz konusu olacaktır ki bu da, vücûdu vâcib olan yüce Allah’ın kendisinden başka bir yaratıcıyı yaratmak veya yok etmek anlamına gelir ki, bunu hiçbir akıl ve mantık kabûl etmez.
11- Semi (İşitmek)
Yüce Allah bu sıfatıyla, hem zâtını hem de zâtının dışındaki her mevcûdu yüce zâtına özgü nitelikte işitir.
12- Basar (Görmek)
Yüce Allah bu sıfatıyla, hem zâtını hemde zâtının dışındaki her mevcûdu yüce zâtına özgü nitelikte müşâhede eder ve görür.
13- Kelam (Söz etme)
Yüce Allah bu sıfatıyla, ilim sıfatının kapsadığı her şeyi algılar ve bilir.
14- Kadir
Allah-u teâlâ, mümkün olan her şeyi yapmaya ve yaratmaya kâdir ve muktedirdir. Onun asla yardıma ihtiyâcı yoktur.
15- Murid
Allah-u teâlâ, kendi ihtiyân, seçiciliği ve isteğiyle mümkün olan her şeyi irâde edebilir, isteyebilir ve yaratabilir.
16- Alim
Allah-u teâlâ, ezelden ve nihâyetsiz olan ebede kadar, her şeyin azmi ve çoğunu, apaçık olanını ve gizli olanını bilir. Hiçbir şey onun ilmi dışında düşünülemez.
17-Hayy
Allah-u teâlâ, kudret irâde ve kelâmı ile diridir, ezelî ve ebedî hayata sahiptir.
18- Semiy’
Allah-u teâlâ, herhangi bir araç ve organa muhtâc olmadan her şeyi duyar, hatta duyulabilecek cinsten olmayan her şeyi de Semiy’ sıfatı ile bilir.
19- Basir
Allah-u teâlâ, herhangi bir araç ve organa muhtâc olmadan her şeyi görür, hatta görülebilecek cinsten olmayan her şeyi de Basîr sıfatı ile bilir.
20- Mütekellim
Allah-u teâlâ, herhangi bir araç ve organa muhtâc olmaksızın ve harf, ses, zaman ve mekân kaydı bulunmaksızın tekellüm eder, konuşur ve her şeyi bu sıfatla bilir.
B- MUSTAHİL (İMKANSIZ SIFATLAR)
Allah-u Teala’da bulunduğunun bilinmesi ve inanılması gereken mustahil sıfatlar yani imkansız sıfatlar yirmi vacip sıfatın zıddı olan sıfatlardır. Bunlar;
1- Adem (Yokluk)
Vücud sıfatının zıddıdır.
2- Hüdûs (Yokluktan sonra var olmak)
Kıdem sıfatının zıddıdır.
3- Fenâ’ (Var iken yok olmak)
Bekâ’ sıfatının zıddıdır.
4- Mümâsele (Yaratılanlara benzeme)
Muhâlefetuhû lil-hevâdis sıfatının zıddıdır.
5- Yaratıcıya ve mekâna ihtiyaç
Kıyâm binefsihî sıfatının zıddıdır.
6- Zât sıfat ve fillerde müteaddid olmak
Vahdaniyyet sıfatının zıddıdır.
7- Acziyyet ve güçsüzlük
Kudret sıfatının zıddıdır.
8- Güç ve kudrette kerâhet ve isteksizlik
İrâde sıfatının zıddıdır. Yani bir şeyin oluşumuna yada oluşmamasına yönelik irâde ve güç getirmede, arzulamama ve isteksizlik içinde olmak.
9- Cehl
İlim sıfatının zıddıdır.
10- Ölüm
Hayat sıfatının zıddıdır.
11- Duyamamak
Sem’ sıfatının zıddıdır.
12- Görememek
Basar sıfatının zıddıdır.
13- Konuşamamak
Kelâm sıfatının zıddıdır.
14- Âciz
Kâdir sıfatının zıddıdır.
15- îrâdesiz
Murid sıfatının zıddıdır.
16- Câhil
Âlim sıfatının zıddıdır.
17- Ölü
Hayy sıfatının zıddıdır.
18- Sağır
Semiy’ sıfatının zıddıdır.
19- Kör
Basîr sıfatının zıddıdır.
20- Lâl
Mütekellim sıfatının zıddıdır.
C- CAİZ SIFATLAR
Allah-u teâlâ’nın câiz sıfatı, mümkün olan her şeyi yapmak yada yapmamaktır.
Hayır yada şer, Allah-u teâlâ dilediği her şeyi yaratâbilir, yada yaratmayabilir. Yaratmak, öldürmek, diriltmek, Rızıklandırmak, îmân yada küfÜr vermek, fakirlik yada zenginlik vermek, kulu itâatkâr veya isyankâr yapmak, cezâlandırmak yada mükafatlandırmak vs. gibi. Yani Allah-u teâlâ dilediği mümkünü yapabilir veya yapmayabilir.
Ayrıca dilerse kâfire sevâb, mü’mine de cezâ verir. Ancak Kur’ân-ı Kerîmde bunu yapmayacağına dâir dilek ve irâdede bulunduğunu bize bildirmiştir.
Onun bu yöndeki apaçık irâdesi bulunduktan sonra, artık aklen ve mantıken câiz olan, kâfire sevâb mü’mine cezâ vermek husûsu, şer’an mustahîl olmuştur.
Netice olarak, aklen câiz olan bir şey, Allah-u teâlâ’nın irâdesiyle mustahîl duruma geçebilir.