Abdullah Cevdet Karlıdağ, 9 Eylül 1869 yılında Malatya’nın Arapgir ilçesinde dünyaya gelmiştir. Babası Diyarbakırdan birinci tabur kâtiplerinden Hacı Ömer Vasfi Efendi’dir. Abdullah Cevdet, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında ve cumhuriyetin kuruluş döneminde yaşamış Kürt kökenli Türk siyasetçi, düşünür, göz hekimi, şair ve çevirmen. Osmanlı ve Türkiye’de “Batıcılık” akımının önde gelen isimlerinden birisidir.
Abdullah Cevdet, Kuleli Askeri İdadisi’ni bitirdikten sonra Askeri Tıbbiye’ye girdi. Sonradan İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak örgütlenecek olan gizli ihtilal derneğinin kurucuları arasında yer aldı. Tıbbiye’yi hekim olarak bitirdikten sonra Gülhane’de göz hastalıkları uzmanlığı kazandı. Tutuklanarak Trablus hastanelerinde zorunlu sürgün görevine gönderildi (1892). Bir süre sonra Avrupa’ya kaçtı (1897), istibdata karşı yayın yapan Jöntürk gazetelerine yazılar yazdı. Muhalefetini engellemek isteyen Saray tarafından Viyana Elçiliği hekimliğine atandıysa da yayınları yüzünden gıyaben hüküm giyince Cenevre’ye geçti ve ölümüne kadar çaba harcadığı İçtihat dergisini kurdu (1 Eylül 1904; 1932’ye kadar 358 sayı). Bir süre Mısır’da çalışıp yayım yaptıktan sonra İstanbul’a döndü. Hekimliğin yanı sıra yazarlık ve yayıncılık işine girişti. Özgür düşünceleri, din baskısıyla kör inançlara karşı kesin tavır alan yazıları yüzünden birkaç kez koğuşturmaya uğradı, dergisinin kapatıldığı dönemler oldu. Dozy’nin Essai sur l’Historié de l’islamisme (Tarih-i İslâmiyet, 2.b. 1913) eserini çevirdikten sonra dinsel dünya görüşünden büsbütün uzaklaştı; bazı çevrelerce dinsiz ve Tanrısız kabul edildi. Çağını aşan düşünceleri bu yüzden gündeme getirilmemiştir. Latin harflerini almak gereğini yıllar önce savunarak çağdaş düşüncenin en yeni aşamalarını okurlarına iletmek amacını güttü. Yazdığı ve çevirdiği eserlerin sayısı 70’e yaklaşır. Gününün gereksinmelerine yanıt veren tıp, felsefe, siyaset kitapları ve Fransızca şiir kitapçıkları dışında kalanlar orta bir düzeyi aşamayan şiir derlemeleridir.
Abdullah Cevdet başlıca eserleri
– Hiç (1890),
– Tuluat (1890),
– Masumiyet (1893),
– Kahriyat (1895),
– Gizli Figanlar (1906),
– Karlı Dağdan Ses (1931),
– Düşünen Musiki (1931).
Çevirileri
Weber’den ‘Asırların Panoraması’,
Gustave Le Bon’dan ‘Asrımızın Hususu Felsefiyesi’
Hayyam’dan ‘Rubaiyat’
Mevlana’nın Divanından Seçmeler
Gustave Le Bon’dan ‘Dün ve Yarın’ (1921),
Gustave Le Bon’dan ‘İlm-i Ruh-i İçtimai’ (1924),
Gustave Le Bon’dan ‘Ameli Ruhiyat’ (1931).
Abdullah Cevdet Sözleri
– Vatandaşlar! Türkiye Türkiyelilerindir. Türkiye vatandaşları kattiyyen aynı hukuk ve hürriyete mâliktir.
– Hala Mekkeli yobazların pençesinde. Taassup akımına göre suç sayılan bir fikir mücadelesi için bugün mahkûm olursa gerçekten tuhaf olacaktır.
– Aklı Selim, kudsi bir isyandır ve bunu gönüllerde gezdirmek aşkının ateşi hiçbir zaman söndürülemeyecektir. Promethe, Kafkas dağlarında değil, gönül dağlarındadır ve zincirlerini kırmıştır. Mabudumuz fazilettir. Amali fazilet ise hürriyetsiz mümkün değildir. Hürriyetlerin akdem ve akdesi fikir ve vicdan hürriyetidir.
– Promethe, Kafkas Dağları’nda değil, gönül dağlarındadır ve zincirlerini kırmıştır.
– Mabudumuz fazilettir. Amali fazilet ise hürriyetsiz mümkün değildir.
– Hürriyetlerin akdem ve akdesi fikir ve vicdan hürriyetidir.
– Neslimizi ıslah etmek, kuvvetlendirmek için Avrupa’dan ve Amerika’dan damızlık erkek getirmek gerekir.