Akıl akıldan üstündür
Her insan aynı anlayış, bilgi ve düşünme yapısına sahip değildir. Bizim aklımıza gelmeyen, bir başkasının aklına gelebilir. Biri bizden daha iyi düşünüp karanlık bir noktada bize ışık tutabilir. Bu bakımdan önemli işlerimizde güvenli, geniş düşünce sahibi kimselere danışmaktan, onların bilgi ve tecrübesine başvurmaktan kaçınmamalıyız. (Sorunlarımızın çözümü için akıl, bilgi ve deneyim bakımından bizden daha üstün kişilere danışmalıyız.)
El elden üstündür
Bir toplumda bilgi ve beceri bakımından herkes aynı seviyede değildir. Bir kimse, kendisinden üstün ve yetenekli olan bir başkasının da olabileceğini bilmeli; “Hiç kimse bu işi benden daha iyi yapamaz” diyerek büyük konuşmamalıdır. Üstün olandan daha üstün biri her zaman vardır.
Veren el, alan elden üstündür
Varlıklı olan, bir şey verebileceği, yardımda bulunabileceği için, birine bir şey veren, alandan daha üstündür. Bu üstünlük yaptığı iyilikten ve yardımdan kaynaklanmaktadır. Yardım ve iyiliksever kimseleri herkes sever, sayar.
Kalem kılıçtan üstündür
İdari makamlarda bulunan kişiler, emirlerini yazarlar, bu emirlerin sonuçları çok ağır sonuçlar olabilir, uygulanması zor alabilir, ancak kılıçla bile halledilmeyecek bu işler emirlerin uygulanmasıyla gerçekleşir.
Yol üstüne bostan ekme el için, kocalıkta avrat alma el için
Yol üstüne ekilen, korunaksız bahçeden gelen geçen bir şeyler alır, koparır. Yaşlı adam, genç bir kadının isteklerini yerine getiremez, ona ayak uyduramaz, yaşam tarzları ve görüşleri çok farklı olur. Bu durumda, kadın kendi yaşıtları ile birlikte vakit geçirmeye başlar. Bu nedenle hayatta insanlar, kendine fayda sağlamayacak işlerden uzak durmalılar.
Dağ dağ üstünde olur, ev ev üstünde olmaz
En olmayacak şeyler bile bir gün gerçekleşebilir. Ama iki ailenin aynı ev ortamında yaşaması düşünülemez. Çok geçmeden aralarında geçimsizlik başlar.
Seyrek git sen dostuna, kalksın ayak üstüne
Sevdiklerimizi ziyaret etmek güzel bir davranıştır. Dostumuz da olsa, sık sık yanına giderek kişiyi rahatsız etmek doğru değildir. Onu bezdirmemek, kendimizden soğutmamak, gittiğimizde de yakın ilgi görmek ve lâyıkıyla ağırlanmak istiyorsak, ziyaretlerimizi uzun zaman aralıklarıyla ve arada sırada yapalım.
Ayda bir gel dostuna, kalksın ayaküstüne; günde bir gel dostuna, yatsın sırtı üstüne
Ne kadar yakın dostun veya akraban olursa olsun, ona her gün gidersen usanır. Ara sıra git ki seni saygı ile karşılasın, iyi ağırlasın.
El üstünde gömlek eskimez
Ödünç alınan şey dikkatle korunacağından, bir süre sonra alındığı gibi geri verilir.
Kediyi çok sıkıştırırsan üstüne atılır
Senden korkan, çekinen kimseyi çok sıkıştırmamalısın. Yoksa sana karşı gelir.
Suç samur kürk olsa, kimse üstüne almaz
Yasa dışı işler, gelenek göreneklere aykırı hareketler, toplumca kınanan, hatta yasalarca cezalandırılan davranışlardır. Aynı zamanda kişiye kötü bir ün kazandırır. Bu yüzden hiç kimse suçu üzerine almak istemez. Ya saklar ya da başkasına yüklemeye çalışır. Toplum huzuru için yasalara uygun hareket etmeli, yasa dışı yollara sapmış kişilerden uzak durmalıyız ki içimiz rahat, huzurlu olabilelim.
Dağ dağ üstüne olur, ev ev üstüne olmaz
En olmayacak şeyler bile bir gün gerçekleşebilir. Ama iki ailenin aynı ev ortamında yaşaması düşünülemez. Çok geçmeden aralarında geçimsizlik başlar.
Ayının kırk türküsü var, kırkı da ahlat üstüne
İnsanlar, hangi konuya daha çok önem veriyorlarsa hep o konu üzerinde konuşma ihtiyacı duyarlar. Bazı insanlar, kafalarına taktıkları bir şeyi her zaman ve her yerde tekrarlayıp dururlar.
Bir dirhem gümüşün üstünde oturmaya bir kantar göt gerek
Tutumlu olmak, düşük gelirle birikim yapabilmek, harcamaları kısmak, büyük bir irade gerektirir.
Çamura taş atma, üstüne sıçrar
Kötü karakterli insanlardan uzak durmalı, onlara sataşmamalı, mümkünse muhatap bile almamalıyız. O tip insanlardan fayda değil zarar görürsünüz. Çünkü bu tip insanlar kendilerine dokunan meselelerde size her tür iftira ve hakareti yapar.
Ayda gelen halı üstüne, günde gelen kül üstüne
En sevdiğin dostun veya akraban da olsa sık sık ziyaretine gidersen senden bıkar, sıradanlaşırsın. Ziyaretine ara sıra git ki, daha fazla hürmet, saygı ve itibar göresin.
Talihsiz hacıyı deve üstünde yılan sokar
Düşündüğünü uygulaması nasip olmayacak kişinin karşısına, hatıra hayale gelmeyen engeller çıkar.
Yemeyenin malını yerler, üstüne bir bardak su içerler
Kimi cimri kimseler para ve mallarını biriktirirler ama harcamaya, yemeye bir türlü kıyamazlar. Ne var ki, onların kıyıp da faydalanamadığı bu para veya malı sağlığında, gücünün yetmediği kişiler; öldüğünde de mirasçıları bir güzel yer. Bu bakımdan, insan kazandığını sağlığında yemesini bilmelidir.
Dağ ne kadar yüce olsa da yol onun üstünden aşar
* Güçlünün daha güçlüsü, yetkilinin daha yetkilisi, yönetilmez sanılanın bir yöneteni vardır.
* Çözümü güç meselelerin, yenilmesi imkânsız gibi görünen zorlukların da üstesinden gelinebilecek bir yol vardır. Yeter ki gerekli azim, sabır ve cesaret gösterilsin, yılgınlığa düşülmesin. Aklımızı iyi kullanıp, fırsatları iyi değerlendirirsek bu sorunları çözecek yolları bulabiliriz.
İyi insan lafının üstüne gelir
Bulunmadığı ortamda kendisi ve iyilikleri söz konusu olan kişi, bu konuşmalar sırasında ortama gelirse, o iyi bir insandır diye söylenilir.
Kabahat samur kürk olsa, kimse üstüne almaz
Yasa dışı işler, gelenek göreneklere aykırı hareketler, toplumca kınanan, hatta yasalarca cezalandırılan davranışlardır. Aynı zamanda kişiye kötü bir ün kazandırır. Bu yüzden hiç kimse suçu üzerine almak istemez. Ya saklar ya da başkasına yüklemeye çalışır. Toplum huzuru için yasalara uygun hareket etmeli, yasa dışı yollara sapmış kişilerden uzak durmalıyız ki içimiz rahat, huzurlu olabilelim.
Ot kökü üstünde biter
* Soylu ve asil kişi, verdiği sözünün eri olur ve sözünde durur.
* Çocuk, anne-babasının ve eğiticinin durumuna tutumuna göre yetişir.
Taş taş üstüne olur, ev ev üstüne olmaz
En olmayacak şeyler bile bir gün gerçekleşebilir. Ama farklı alışkanlıklara sahip iki ailenin bir çatı altında, huzurlu bir şekilde yaşayabileceklerini düşünmek, hatta hayal etmek mümkün değildir. Çok geçmeden aralarında geçimsizlik başlar.
Al kiraz üstüne kar yağar
Hayatta insan her şeyle karşılaşabilir. Bir anda düşünülmeyen, beklenilmeyen şeyler de olabilir. Bunları göz ardı etmemeliyiz.
Beş kuruşun üstünde oturmaya beş batman göt gerek
Giderini zor karşılayan, geliri sınırlı ve düşük olan bir kişinin, kazancından az da olsa para biriktirmesi çok zordur.