Para insana dil, elbise insana yol öğretir
* Toplumda beceriksiz, işe yaramaz gibi görünen kişiler ellerine maddi imkan geçtiğinde bunu zekice ve doğru bir şekilde değerlendirip kazançlarına kazanç katarlar. Maddi gücü iyi olan kişilerde toplumda sözü geçen kişiler haline gelir ve söyledikleri dikkate alınır, itibarı artar. Eski kıyafetleri ile kenardan köşeden sıkıla sıkıla yürüyenler de güzel kıyafetler edindiklerinde, meydanlarda daha bir havalı ve endamlı şekilde yürürler.
* Sahip olduğunuz maddi varlıklar ve bulunduğunuz makamlar toplumdaki konumunuzu belirler, zengin kişiler her konuda daha rahat hareket ederler, sıkıntısız yaşarlar.
İnsanın eti yenmez, derisi giyilmez; tatlı dilinden başka nesi var
* İnsan kendisini ancak tatlı diliyle sevdirebilir.
* İnsan kendini tatlı dili ile sevdirir. Bu özelliği onu; eti, derisi, sütü, yumurtası vb. için beslenen ve sevilen hayvanlardan ayırır.
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır
* Gönül alıcı, okşayıcı sözlerle karşımızdakinin inadı yenilebilir.
* Herkes tatlı dille söylenen sözlerden etkilenir. Tatlılıkla, gönül okşayarak söylenen söz, azgın düşmanı bile yola getirir. Bu bakımdan insan; okşayıcı, gönül alıcı sözlerle karşısındakinin inadını yok edebilir.
Buğday ekmeğin yoksa buğday dilin de mi yok
* Görüştüğün kimseyi ağırlayacak, onun istediklerini yapacak durumda olmayabilirsin ama tatlı dille onun gönlünü hoş edebilirsin.
* Bir misafiri ağırlamak için iyi yiyecekler, içecekler hazırlamak şart değildir. Tatlı dilimiz, konuğumuz için en güzel ikramdır.
Bülbülün çektiği dili belası
İlerisi düşünülmeden söylenen söz insanın başına dert açabilir.
Dilim seni dilim dilim dileyim, başıma geleni senden bileyim
* Kişinin başına ne gelirse dilini tutmamasından gelir.
* İnsanların başına kimi felâketler, sıkıntılar da çok kez dilleri yüzünden gelir. Dilini tutmayan, ne zaman ve nasıl konuşacağını bilmeyen insanların başlarına belâ geldiği ve bu yüzden pişmanlık duydukları çok görülmüştür.
Dilin cirmi küçük, cürmü büyük
* Dil küçük bir nesnedir ama söylediği kötü sözlerle kişinin başını belaya sokarak büyük suç işler.
* Duygu ve düşünceleri aktarma, konuşma organımız olan dil, küçük hacimli bir nesnedir. Küçük olmasına küçüktür ama büyük suçlar onunla işlenir. Kimi zaman sarf ettiği kötü sözler insanın başını belaya sokup felaketini hazırlayabilir.
Dilin kemiği yok
* İnsan doğru veya yanlış her şeyi söyleyebilir anlamında kullanılan bir söz.
* Dil kolayca her yana dönebilir. Bu özelliğe sahip olan dilde, her türlü kelimeler de kolayca çıkar; insan doğru olmayan, birbiriyle çelişkili sözleri söyleyebilir; önce söylediğini sonra inkâr edip başka şekle çevirebilir.
Kör bıçak ele, iş bilmeyen avrat dile
Kör bıçak işe yaramaz ama insanın elini keser; iş bilmeyen kadın da çok konuşmaktan başka bir şey yapmaz.
Eli dar olanın, dili kısa olur
Varlıklı ve zengin olup da çevresindeki ihtiyaç sahiplerine yardım ve iyilik yapmayan kişilerin sözlerine pek itibar edilmez, ciddiye alınmaz.
El yarası onulur dil yarası onulmaz
* Silâh, bıçak, taş ve sopa ile açılan yara çabuk iyi olur. Ama acı sözlerin gönülde açtığı yara kolay kolay iyi olmaz. Çünkü hatırlandığı her an acı tazelenir ve kişiyi üzer.
* Silahla açılan el yarası çabuk iyi olur. Ama kötü sözle açılan dil yarası kolay kolaykapanmaz.
* Hakaret, ağır söz gibi gönül kırıcı davranışların hiçbir zaman unutulmayacağını anlatan bir söz.
Sofrada elini, mecliste dilini sakla
Topluluk içinde kendini denetle, aşırı davranışlarda bulunmaktan kaçın, açgözlülük ve gevezelik etme.
Bıçak yarası geçer dil yarası geçmez
Hakaret, ağır söz vb. gönül kırıcı davranışların hiçbir zaman unutulmayacağını anlatan bir söz.
Bir ağızdan çıkan bin dile yayılır
* Bir sırrın yayılması istenmiyorsa, kimseye söylenmemelidir. Sır ağızdan çıktı mı hemen yayılır, gizli kalmasını önlemek çok zordur. Çünkü insanın merak ve dedikoduya eğilimi vardır. Bu eğilim sır olan şeyin dilden dile dolaşmasına, toplum içinde yayılmasına yol açar.
* Ortaya atılan bir söz çok çabuk yayılır.
Dil ebsem olsa, baş esendir
* Kişi dilini tutar, her şeyi söylemezse başını belaya sokmamış olur, rahat eder.
* Bir insan olur olmaz yerde konuşmaz, her yerde bildiklerini söylemezse, başını derde ve sıkıntıya sokmamış olur, rahat eder.
Dilden gelen elden gelse, her fukara padişah olur
Kişi her söylediğini yapamaz, her dilediğini elde edemez.
Dile gelen ele gelir
İnsanlar yapacakları işler hakkında önce konuşurlar, sonra da o işi gerçekleştirirler.
Dili olsa da söylese (anlatsa)
Cansız nesneler konuşabilseler bazı olaylara tanıklık da edebilirler.
Dilini eşek arısı soksun
Hoşa gitmeyen bir şey konuşan kimseye söylenen bir ilenme sözü.
Dilsizin dilinden anası anlar
Başkalarının kolay kolay anlayamadıkları şeyi, her gün onunla uğraşan kimse çok kolay anlar.
El elden kalmaz, dil dilden kalmaz
Bir kişi başkasına vurursa o da ona vurur, başkasına kötü söz söylerse diğeri de kendisine kötü söz söyler.
Baş dille tartılır
* Kişilerin ne kadar akıllı, ne kadar düşünceli oldukları söyledikleri sözlerle ölçülür. Çünkü konuşmaların tutarlı ve yerinde olup olmaması böyle bir ölçüm için en elverişli yolların başında gelir.
* Kişinin aklı, söylediği sözlerle ölçülür.
* İnsan konuşurken sarfettiği sözler akıl seviyesini ortaya koyar. Gerçek akıllı kimseler önce düşünür sonra konuşur, aklı kıt kimselerde önce konuşur sonra düşünürler. Böylece herkesin akıl seviyesi ortaya çıkmış olur.
Bana benden olur her ne olursa başım rahat bulur dilim durursa
* Hemen her kişi kendi geleceğini kendisi hazırlar. Kendisine gelecek zararların ya da faydaların tümü onun tutumuna bağlıdır, her şeyin sorumlusu o olur.
* Ne söylediğini bilmeyen, sözlerinin onu nereye ulaştıracağını hesap etmeyen, lüzumsuz ve çok konuşan kimse, dili yüzünden çeşitli zararlara uğrar. Aksine diline bir çeki düzen veren, susmasını bilen ve ancak gerektiği yerde konuşan kimseler bu belâlardan uzak olur.