Fransız İhtilali veya Fransız Devrimi; 1789 yılında Fransa’da köylülerin, zanaatkârların, yeni güçlenmeye başlamış olan sanayiciler ile tüccarların, yani burjuvazinin, soylulara ve krallık yönetimine karşı büyük başkaldırısıdır. Diğer bir ifade ile Fransız İhtilali; Fransa’daki mutlak monarşinin devrilip, yerine cumhuriyetin kurulması ve Roma Katolik Kilisesi’nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasıdır.
Fransız İhtilali Nedenleri
Fransa bir zamanlar Avrupa’nın en güçlü ulusuydu. Ne var ki, 1700 yıllarına gelindiğinde yönetim biçiminin iyiden iyiye köhnemiş olduğu ve halkın bu durumdan duyduğu hoşnutsuzluk açıkça görülmeye başladı. Dönem değişiyor, oysa Fransa hâlâ ortaçağlardaki gibi yönetiliyordu.
İngiltere’de yeni buluşlar ve ticaretteki gelişmeler sonucu gerçekleşen ekonomik ve toplumsal değişimler 1600 yıllarda bir iç savaşa yol açmış, daha sonra kralın egemenliği sınırlandırılmıştı. Parlamentonun varlığıyla, krallık yönetimi meşrutiyet biçimini almıştı.
Fransa’da, İngiltere parlamentosuna benzer ama yetkisi çok daha sınırlı olan meclis 175 yıldan beri toplanmamıştı. Krallar halkın isteklerinden habersizdi. Hükümet sorunları
çözmekte yetersizdi. Kralın harcamaları ise başa çıkılır gibi değildi. Köylü ve küçük çiftçi ağır vergiler altında eziliyor, kentlerdeki işçilere yaşama hakkı tanınmıyordu. Tüccar, avukat gibi okumuş yazmış meslek sahipleri bilgili olmalarına karşın, yasaların yapılmasında söz sahibi değillerdi. Fransız din adamlarının özel hakları vardı. Ne var ki onlar da krala ve soylulara karşı, ezilen halkın yanında yer aldılar. Soylular doğru dürüst vergi ödemiyor ve çalışmıyorlardı. Halkın öfkesi artık taşmak üzereydi.
1789 yılında durumun ağırlaşması üzerine XVI. Louis, 1614’ten beri toplanmamış olan États Généraux’yu toplantıya çağırmak zorunda kaldı. États Généraux üç sınıfın da temsilcilerrinin bulunduğu bir meclisti. Fransız toplumunun üst basamağında din adamlan yer alıyordu. İkinci basamak soylu sınıfındı. Devlet yönetiminin yüksek görevleri ile ordunun tüm kumanda zinciri soylu sınıfın elindeydi. Tüccarların, avukatların, esnaf ve çiftçilerin yer aldığı üçüncü basamak ise halk kesimini temsil ediyordu. Ne var ki, mülk sahibi vergi yükümlülerinin katılabildiği bu seçimlerde
işçi ve köylü temsilciler yoktu. 5 Mayıs 1789 yılında États Généraux çok gergin bir havada açıldı. Kralın şiddetle paraya gereksinmesi vardı. Meclis ona bu parayı sağlamakta yardımcı olursa, halkın bazı isteklerini yerini getireceğine söz verdi. Üçüncü grubun temsilcileri, kral da içinde olmak üzere tüm Fransız yurttaşlarının yasalar uyarınca yönetilmeleri, yani bir anayasaları olması gerektiğinde ısrar ediyorlardı. Başlangıçta soylular ve din adamları bu istemlere karşı çıktılar. Oysa daha sonraları içlerinden bazıları halkı destekledi. Bunun üzerine XVI. Louis meclisi dağıtmak istedi. Ne var ki, üçüncü grubun temsilcileri Fransa’ya bir anayasa kazandırmadan dağılmayacaklarına ant içtiler; kendilerini Ulusal Meclis olarak ilan eden milletvekilleri, daha sonra yeni anayasayı hazırlayıp açıklayacak olan Kurucu Meclis adını aldı.
Fransız İhtilali Nedenleri Maddeler Halinde
– Fransa’nın katı bir mutlakıyetçilikle yönetilmesi
– Fransız halkının; soylular, rahipler, burjuva ve köylüler olmak üzere sosyal sınıflara ayrılması, sosyal yapının eşitlikten uzak olması ayrıca sosyal sınıflar arası ekonomik ve siyasi farklılıkların bulunması
– Kral ve soyluların halktan ağır vergiler alarak lüks ve eğlence içinde yaşaması, buna karşın halkın fakirlik ve yokluk içinde olması
– Burjuva sınıfnın yönetime katılmak istemesi ve kraliçenin “Halk ekmek bulmuyorsa pasta yesin” tavsiyesi
– On sekizinci yüzyılda Fransa’nın katıldığı savaşlarda çoğunlukla yenilgiye uğraması sonucu ekonomik olarak zayıflaması, İngilizlere karşı Amerika’daki kolonilerin bağımsızlık savaşına Fransa’nın ekonomik ve askeri destekte bulunması sonucu ekonominin iyice bozulması
– İngiltere’de kurulan meşrutiyet ve Amerika’da kurulan cumhuriyet rejimlerinin ayrıca Amerika’da yayımlanan İnsan Hakları Bildirgesi’nin Fransız halkını etkilemesi
– Fransız aydınlarından Jan Jak Russo, Monteskiyö, Volter, Diderot’un yazdıkları eserlerinde krallığı ve kiliseyi eleştirerek halkı isyana teşvik etmesi, gibi durumlar etkili olmuştur.
Farnsız İhtilali Sonuçları Maddeler Halinde
– Yıkılmaz diye düşünülen, hatta egemenlik hakkını Tanrı’dan aldığı iddia edilen Mutlak Krallıkların yıkılabileceği ortaya çıktı.
– Fransa’da yönetim burjuva sınıfının eline geçti.
– İlk kez laik hukuk kuralları ortaya çıktı.
– İlkel şekli Yunan şehir devletlerinde, gelişmiş şekli İngiltere ve ABD’de görülen demokrasi, kıta Avrupası’nda da gelişmeye başladı ve batı medeniyetinin vazgeçilmez unsurlarından biri haline geldi. Egemenliğin halka ait olduğu kabul edildi.
– Milliyetçilik ilkesi siyasi bir karakter kazanarak çok uluslu devletlerin parçalanmasında etkili oldu.
– Eşitlik, özgürlük ve adalet ilkeleri yaygınlaşmaya başladı. Şahsi güçlere, zekaya ve girişim yeteneğine ortam hazırladı.
– Fransız İhtilâli sonuçları bakımından evrensel olduğundan Yeniçağ’ın sonu, Yakınçağ’ın başlangıcı kabul edildi.
– Dağınık halde bulunan milletler siyasi birliklerini kurmaya başladılar. Milli devletler kurulmuştur.
– İnsan Hakları Bildirisi Fransızlar tarafından dünya çapında bir bildiriye dönüştürüldü.
– Fransız İhtilâli’nin yaydığı fikirlere karşı İhtilâl Savaşları başladı. Önce Fransa ile Avusturya ve Prusya arasında başlayan bu savaşlara İngiltere ve Rusya’da katıldılar. Savaşlar Napolyon’un yenilgisiyle sonuçlandı. Viyana Kongresi ile Avrupa’nın siyasi durumu yeniden düzenlenmiştir.
– Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya – Macaristan İmparatorluğu gibi imparatorluklar milliyetçilik akımlarının güçlenmesiyle birlikte dağılma sürecine girdi.