Sanat alanında en önemli gelişme Türklerin yerleşik hayata geçmesiyle birlikte mimari alanda gelişmeleri ve kalıcı eserlerin sayılarını artırmalarıdır. Selçuklular döneminde hat, minyatür, süsleme, taş işçiliği ilerleme göstermiştir. Mimari alanda saray, medrese, cami, türbe, kervansaray, han, şifahane, çeşme, köprü, kale gibi yapılar inşa edilmiştir. Batıni ve Moğol saldırılarına rağmen günümüze ulaşabilen eserler o dönemin ihtişamını gözler önüne sermektedir.
– Karahanlılar Dönemi’nde Türk-İslam mimarisinin temeli atılmıştır.
– Külliyeler (Şehirlerin sosyal ve ekonomik ihtiyaç larını karşılamak amacıyla inşa edilen bünyesinde cami, hamam, bedesten, türbe, imarethane gibi yapıların bulunduğu toplu yapı.), Kervansaray (Tüccarların konaklama merkezleri), hastane, (Darüşşifahane) han, hamam, cami, mescit ve türbeler, aşevi (imaret: yolculara, fakirlere yemek dağıtan yer) yapmışlardır.
– Türkler, İslam dünyasına kubbe ve kemer tarzını kazandırmışlardır.
– Gazneliler zafer kuleleri yapmışlardır.
– Selçuklular mimaride geometrik motifler, küfi ve nesih yazılar ile mermer süslemeleri yapmışlardır.
Büyük Selçuklulara Ait Eserler
– Mescid-i cuma (İsfahan)
– Nizamiye Medresesi (Bağdat)
– Mescid-i Cami (Kazvin)
– Ulu Cami (Diyarbakır)
– Sultan Sencer Türbesi (Merv)
– Selçuklu Sultanlık Sarayı (Merv)
– Tuğrul Bey Türbesi (Rey)
Gaznelilere Ait Eserler
– Leşke-i Bazar Ulu Cami (Gazne)
– Mahmut Bendi, Aruzül Felek Cami (Gazne)
– Zafer Kulesi, Aslan Cazif Türbesi (Tus)
Karahanlılara Ait Eserler
– Ribat-ı Melik (Kervansaray)
– Ayşe Bibi Türbesi
– Talhatan Baba Camisi
– Tabgaç Buğra Han Medresesi
– Şir Kebir Cami
SÜSLEME SANATLARI
Hat
Arap harfleriyle İslâmî güzel yazı yazma sanatıdır. İslamiyet’e geçişle birlikte önem kazanmış ve bir sanat dalı haline gelmiştir.
Minyatür
Kitaplara suluboya kullanılarak çizilen küçük resimlerdir. Minyatür sanatçılarına “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.
Tezhip
Kitap süsleme sanatıdır. Altınlamak, yaldızlamak anlamına gelir. Yaldız ve boya kullanılarak özellikle Kur’an-ı Kerim’in sayfaları süslenmiştir.
Çini
Fırınlanmış toprak üzerine yapılan renkli ve çeşitli motiflerden oluşan seramiklerdir.
Kündekâr
Ahşap işlemeciliğine dayanan el sanatıdır. Bu sanatlairla uğraşanlara Neccar adı verilmiştir. (Neccar = Marangoz)
Fresk
Yaş alçı (sıva) üzerine yapılan renkli duvar resmidir.
Vitray
Renkli cam süsleme sanatıdır.
Mozaik
Küçük cam ve taş parçalarının harç içerisinde yerleştirilmesi sanatıdır.
Telkâri
Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.
Malakâri
Duvar kabartma sanatıdır.
Kakmacılık
Ahşap ve madenlerin içine renkli malzemelerin yerleştirilmesi sanatıdır.
Oymacılık
Ahşap, alçı vb. zeminlerin oyulmasına dayanan süsleme sanatıdır.
Türklerin İslâm mimarîsine en önemli katkıları kemer, kubbe, Türk üçgeni ve sütundur. Bunun dışında Büyük Selçuklu Devleti mimarîye; üst üste çift kubbe, silindirik ve yivli minare, köşeli çatı ve beş köşeli mihrap gibi unsurları kazandırmıştır.
SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI
Duvar Süslemede
Fresk, çini, mozaik, taş bezeme, malakâri, hat, oymacılık, kakmacılık.
Ahşap Süslemede
Kündekâri, oymacılık, kakmacılık.
Kitap Süslemede
Hat, tezhip, minyatür, ciltçilik.
Maden Süslemede
Telkâri, kakmacılık, oymacılık.
Cam Süslemede
Vitray, taş bezeme, tuğla bezeme, alçı bezeme.