Divan-ı Hikmet, Ahmet Yesevi tarafında kaleme alınmış bir eserdir. Diğer bir ifade ile Divan-ı Hikmet, Ahmed Yesevi’nin söylediği “hikmet” adlı şiirleri bir araya getiren Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitaptır.
Ahmet Yesevi tarafından dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılan Divan-ı Hikmet, İslam dinini tasavvufi açıdan ele alarak anlatılmıştır. Hece ölçüsü olarak 4+3 ve 4+4+4 kullanılmıştır. Dini, tasavvufi ve öğretici olan bu eser, şiirlerin bir araya gelmesinden oluşmuştur. Peygamber Efendimiz Hz Muhammed (sav)’in hayatı, cennet, cehennem, dini hikayeler, güzel ahlak gibi konuları içermektedir. İslamiyet’in yayılmasında müritlere yol gösterici özelliğe sahip olan bir eser olarak nitelendirilmektedir.
Divanı hikmet örnekleri
105. HİKMET
Kudret ile ferman eyledi Mevlâ’m bize,
Yerde gökte canlı mahluk kalmaz imiş.
Can alıcı eyledi Azrail’i âlem üzerinde.
Aziz canı almadıkça koymoz imiş.
Yaşım benim küçük olur deyip söyler idim;
Her ne hasıl olsa, az deyip söyler idim;
Türlü türlü dava işleri eyler idim;
Şimdi bildim, benim dediğim gibi olmaz imiş.
Dünya benim mülküm diyen sultanlara.
Alem malını sayısız yığıp alanlara.
Yeme ve içme ile meşgul olanlara.
Ölüm gelse, biri vefa eylemez imiş.
Mağrur olmayın, ey dostlarım, eğlenip
Gece gündüz yalan söyleyip, boşuna yatıp;
Can alıcı gelir imiş bir gün yetip;
Böyle yerde göfil yürüse olmaz imiş.
Kul Hoca Ahmed, öleceğim bile gör
Ahiretin hazırlığını kıla gör
Varırım deyip yol başında yürüye gör
“Ölüm meleği” gelse, fırsat bırakmaz imiş.
Hikmetler:
Dünya mening digenler cihân malın alganlar
Kergez kuş dik bolu ban ol haramga batmışlar
Tatlıg totlıg yiyenler, rürlüg türlüg kiygenler
Altun taht olturgenler toprak astın kalmışlar
Günümüz Türkçesi (Çeviri)
Dünya benim diyenler, cihan malını olanlar
Kerkes kuş gibi olup, o harama batmışlar
Tatlı tatlı yiyenler, türlü türlü giyenler
Altın tahta oturanlar, toprak alanda kalmışlar.
Divan-ı Hikmet Özellikleri
♦ Kitapta Allah aşkı Peygamber sevgisi işlenmiştir.
♦ Hikmet: Hoş, hayırlı anlamlarına gelir.
♦ Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır.
♦ Aruz ve hece ölçüsü kullanılmıştır.
♦ Dörtlük ve beyitle yazılmıştır.
♦ 144 hikmet ve 1 münacaat’tan oluşur.
♦ Eser Karahanlı Türkçesinin Hakaniye Lehçesiyle yazılmıştır.
♦ İstifham (soru sorma) ve Tecahül-i Arif (bilmezlikten gelme) sanatları kullanılmıştır.
♦ Ahmet Yesevinin hikmetlerinin birleşmesiyle oluşmuştur.
♦ Hikmetler dini-tasavvufi şiirlerdir.
♦ Şiirlerde ulusal ögeler (ölçü, nazım biçimi, yarım uyak) ile İslamlıktan gelme yabancı ögeler (din ve tasavvuf konuları, yabancı sözcükler) bir arada kullanılmıştır.
♦ Eserin uyaklanışı abcd dddb eeeb şeklindedir. Dördüncü dizelerin birbiriyle uyaklı oluşu hatta zaman zaman aynen tekrarlanışı bu şiirlerin musiki ile okunmak için söylendiğini gösterir.
♦ Divan-ı Hikmet’i Ahmet Yesevi yazmamıştır; Ahmet Yesevi’nin kurduğu tarikattaki Şaban Durmuş, Ahmet Yesevi’nin görüşlerini ve düşüncelerini kitap haline getirmiştir.
♦ Didaktiktir ve manzum bir eserdir.