Tanzimat Dönemi şiiri bireysel ve toplumsal yaşamdaki değişimin şiire yansıması ile şekillenmiştir. Tanzimat şiirinde doğu – batı çatışması görülür. Şiirde bir yanda eski gelenekler ve nazım biçimleri varlığını sürdürürken diğer yandan da devrin şartlarına uygun yenilikler ve Fransız Edebiyatı merkezli nazım biçimleri ortaya çıkmıştır.
Tanzimat Edebiyatı sanatçıları her şeyden önce şiirin konusunu ve anlatımını değiştirmişlerdir. Namık Kemal “Lisan-i Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazalar” adlı makalesinde şiirin fikrin gelişmesinde ve halkın eğitilmesine olan büyük hizmetinden söz eder. Bu dönem şiirinde konu genişler, konu birliğine, kompozisyon bütünlüğüne önem verilir. Divan edebiyatı nazım şekilleriyle batılı konular işlenmeye başlanır. (hürriyet, vatan sevgisi, millet vb.)
Tanzimat şiirinin bu dönemine ayrıca Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal okulu adı da verilmektedir. Bu edebi okul divan edebiyatından izler taşımakla birlikte Fransız Edebiyatı etkisi ile kurulmuştur.
Bu edebiyatı kuran kişi Şinasi’dir. Ziya Paşa ve Namık Kemal ise bu okulun kalıcı olmasını ve kalıcılığını sağlayan şairlerdir.
Bu sanatçılar Avrupa’da bulundukları yıllarda, milliyetçilik, halkçılık, hürriyetçilik gibi konuların yaygınlaştığını görmüşlerdir. Bu üç isim yurda döndüklerinde tıpkı Avrupalı şairler gibi edebiyatı bu fikirlerin yaygınlaşması için kullanılan bir araç olarak
düşünmüşler ve buna göre eserler vermişlerdir.
Bu üç ismin Türk Şiirinde yapmak istediklerini kısaca özetlersek;
1. Eski edebiyatı yıkmak, yerine sosyal hayatla yakından ilgili ve yeni gelişmeleri destekleyici, faydalı bir edebiyat kurmak.
2. Sade dile ve halk Türkçesine önem vererek halka konuşma diliyle hitap etmek.
3. Vatan sevgisi, hürriyet aşkı, Cumhuriyet, meşrutiyet gibi fikir ve prensipleri Türk milletine tanıtıp yaymak istiyorlardı.
Bu dönem şiirinde konu genişler, konu birliğine, kompozisyon bütünlüğüne önem verilir. Divan edebiyatı nazım şekilleriyle batılı konular işlenmeye başlanır. (hürriyet, vatan sevgisi, millet vb.)
Tanzimat dönemi şairlerinin şiir anlayışı
1. Söz sanatlarından, şairanelikten uzak bir şiir anlayışı benimsemişlerdir.
2. Tanzimat’ın I. Dönem sanatçılarında toplumsal değerler
öndeyken, II. Dönem sanatçılarında kişisel konular öne çıkmıştır.
3. Tanzimat şairleri, şiirde şekilden içeriğe kadar yeni bir arayış içine girmişlerdir.
4. Tanzimat’ın II. Dönem şairlerinin dilleri I. Dönem şairlerinin dillerinden ağırdır.
5. I. Dönem Tanzimat sanatçıları şiiri düşünceyi aktarmak için bir araç olarak görmüşlerdir.
Tanzimat Dönemi Şiirinin Genel Özellikleri
1. Şiirde şekil değişir, yeni nazım şekilleri, Fransızcadan yapılan çeviri şiirlerde görülür.
2. Eski nazım şekillerine başvurulur. Aruz vezni kullanılır, heceye de yer verilir.
3. Kafiyede de değişiklikler görülür.kafiyesiz şiirle yazılmaya başlanır.
4. Şiirde içerik değişir. Konu çeşitlilik kazanır. “Her güzel şey şiirdir.” anlayışı önem kazanır.
5. Başlangıç dönemlerinde klasik şiir,(Şinasi); genel olarak romantik şiir (Namık Kemal) etkili olur. Felsefi düşünce iire yansır (Ziya Paşa). Ölüm, varlık, yokluk ahret temaları şiire girer.(A.Hamit Tarhan)
6. Birkaç şiir dışında, şiir halk diline inemez.
Tanzimat Şiirinin Dil ve Anlatım Özellikleri
1. Şiire yeni bir dil ve söyleyiş gelmiştir. (sadelik)
2. Şinasi’nin ve I.Dönem şairlerinin amacı anlaşılır bir nazım oluşturmaktı.
3. Namık Kemal dil sorununu ilk kez ele alıp inceleyen sanatçı olmuştur. dilin konuşma diline yaklaştırılması gerektiğini savunmuştur.
4. Nesir dili şiir diline uygulanmıştır.
5. Şiirimiz Arapça ve Farsça tamlamalardan kurtulamamıştır.
Tanzimat Şiirinin Anlamsal Yönü – Tema
1. Tanzimat şairleri biçimden çok içeriği öne çıkarmışlardır.
2. Tema olarak Tanzimat şiirinden tam bir birliktelik söz konusu değildir.
3. Tanzimat’ın I.Dönem şairleri, toplumsal değerlere bağlı şiirler yazarken II.Dönem şairleri bireysel değerlere bağlıdırlar.
4. Toplum için sanat anlayışı vardır.
5. Doğu – Batı çatışması şiirde de vardır.
6. Şiirler genellikle romantizmin etkisindedir.
Tanzimat Şiirinin Yapı ve Ahenk Özellikleri
1. Şiir içinde tam bir konu bütünlüğü sağlanırdı.
2. Şiirin yenilenmesinde öncü isim Şinasi’ydi.
3. Yapılan çevirilerle Türk şiirine yeni nazım biçimleri girmiştir.
4. Divan edebiyatı nazım biçimleri terk edilmemiştir. Yeni eski bir arada kullanılmıştır.
5. İşlenilen konuya göre aruz kalıpları kullanılmıştır.
Tanzimat dönemi sanatçıları
Tanzimat 1.Dönem (1860-1876) Sanatçıları
– Şinasi
– Namık Kemal
– Ziya Paşa
– Ahmet Mithat Efendi
– Ahmet Vefik Paşa
– Şemsettin Sami
Tanzimat 2.Dönem (1876-1895) Sanatçıları
– Recaizade Mahmut Ekrem
– Abdülhak Hamit Tarhan
– Samipaşazade Sezai
– Nabizade Nazım
– Muallim Naci
– Direktör Ali Bey